رحمت و مهربانی
قرآن:
خداوند متعال در آیه‌ی 159 سوره‌ی آل‌عمران می‌فرماید: «ای پیامبر پس به مهربانی و رقّت قلب از طرف خداوند با آنان نرم‌خویی ورزیدی.»
حدیث:
امام علی علیه‌السلام فرمود: «هر کس مهر ورزد مورد رحمت قرار گیرد.»
(غررالحکم، ج 1، ص 459 -مکارم الاخلاق، ج 1، ص 421)
توضیح مختصر:
رحمت، صفتی است در خداوند که سبب اعطاء و افاضه و رفع حاجت نیازمندان می‌شود و رحمان که صیغه مبالغه است دلالت بر کثرت و بسیاری رحمت بر همه‌ی موجودات اعم از مؤمن و کافر و … دارد.
لذا رحمان، عام برای مؤمن و کافر است و رحیم مختص مؤمنین می‌باشد. خداوند در سوره‌ی نساء آیه‌ی 175 فرمود:
«اما آن‌کسانی که به خداوند ایمان آوردند و به او چنگ در زدند خداوند آنان را در رحمت و بخششی از خویش درخواهد آورد.» (تفسیر المیزان، ج 9، ص 309)
البته رحمت الهی و همه‌ی داده‌هایش بی‌پایان است. تخفیف‌هایی که برای مجرمین و گنه‌کاران وضع کرده مخصوصاً در قیامت مانند مسئله‌ی شفاعت و مانند آن هم دلالت بر مهربانی او دارد. در همین دنیا وقتی می‌نگریم مثلاً یک میلیارد نفر مردم چین خدا را قبول ندارند و کافر مطلق هستند اما خداوند از سر مهربانی و ترحمی که دارد، همه‌چیز، از زن و فرزند و خانه و ماشین و … به آن‌ها داده است.
او فیّاض است، یعنی فیض رسانی او مختص به زمان و چند نفر خاص نیست بلکه به همه افاضه می‌کند تازه از فضلش، زیادی هم می‌دهد. در قرآن در سوره‌ی نساء در دو جا آیات 48 و 116 می‌فرماید:
«بی‌گمان خداوند هر کس به او شرک ورزد را نمی‌آمرزد و (گناه) پایین‌تر از آن را برای هر کس که بخواهد می‌بخشاید.»
وقتی کسی این آیه را می‌خواند دچار یأس از رحمت خدا نمی‌گردد و امیدش به مهربانی و بخشایش او بسیار می‌شود.
1- بوسیدن فرزند
روایت شده پیامبر صلی‌الله علیه و آله، حسن علیه‌السلام و حسین علیه‌السلام را بوسید. اقرع بن حابس گفت: «یا رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله من ده فرزند دارم و هیچ‌کدام از آن‌ها را نبوسیدم.»
پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «به من چه مربوط است که خداوند رحمت را از دلت برداشته است؟»
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «بوسیدن فرزند، رحمت است.»
(مکارم الاخلاق، ج 1، ص 421)
2- تفاوت نیست
خداوند در سوره‌ی ملک آیه‌ی 3 فرمود: «در آفرینش موجودات خداوند رحمان، تفاوتی نیست (ما تَری فی خَلقِ مِن تفاوت)» این به خاطر رحمت عامه‌ای است که از رحمانیّت او شامل موّحد و کافر و خوب و بد است. در سوره‌ی اعراف آیه‌ی 156 فرمود: رحمت من همه‌چیز را در برمی‌گیرد. (و رَحمتی وَسِعَت کُل شَیءٍ) پس تفاوت در موجودات به نحو عام نیست، اما به تجلّی رحیمی که خاص است نسبت به موجودات تفاوت دارد که در سوره‌ی اعراف آیه‌ی 56 فرمود: «رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است. (اِنَّ رحمت‌الله قَریب مِن المُحسِنین)»
3- رحمت (مهربانی) خدا
1. خداوند در سوره‌ی بقره آیه‌ی 64 به قوم حضرت موسی علیه‌السلام می‌فرماید: «اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هرآینه از زیان‌کاران می‌شدید.»
2. در سوره‌ی آل‌عمران آیه‌ی 74 به پیامبر صلی‌الله علیه و آله می‌فرماید: «خدا هر که را مشیّت او تعلّق گیرد مخصوص به فضل و رحمت خود گرداند که خدای را فضل و رحمت بی‌منتهاست.»
3. در سوره‌ی نساء آیه‌ی 83 می‌فرماید: «اگر فضل و رحمت خدا شامل حال شما (مسلمین) نبود جز اندکی شیطان را پیروی می‌کردید.»
4. در سوره‌ی انعام آیه‌ی 12 می‌فرماید: «ای پیامبر تو بازگو همه‌ی آسمان‌ها و زمین ملک خداست که بر خویش رحمت را فرض کرده است.»
5. در سوره‌ی اعراف آیه‌ی 56 می‌فرماید: «خدا را هم از روی ترس و هم از روی امید بخوانید که البته رحمت او به نیکوکاران نزدیک است.»
نمونه‌های زیادی در رحمت و مهربانی خدا در آیات وارد شده که ما برای نمونه همین پنج آیه را نقل کردیم.
4- سبقت رحمت بر عذاب
از قرآن می‌توان این مطلب را که: «رحمت او بر غضب و عذابش سبقت دارد» استخراج کرد.
در دعای جوشن کبیر بند بیست آمده است: «یا مَن سَبَقَت رَحمَتَهُ غَضَبَهُ: ای خدایی که رحمت او بر غضبش سبقت دارد.» در قرآن این اسماء الهی: «ذوانتقام: 4 مرتبه»، «ذوعقاب:1 مرتبه»، «سریع العقاب: 2 مرتبه»، «شدید العقاب: 14 مرتبه»، «شدید العذاب: 1 مرتبه»، «شدید المِحال: 1 مرتبه»، «قاهر: 2 مرتبه»، «قهّار، 6 مرتبه» تکرار شده است که مجموع 173 مرتبه می‌شود که دلالت بر انتقام و عقاب و عذاب و مجازات کافران و بدکاران دارد. امّا در قرآن اسم «رحمان: 56 مرتبه» و اسم «رحیم: 117 مرتبه» تکرار شده است که مجموع 173 مرتبه می‌شود و اگر با 113 مرتبه‌ی ابتدای سوره‌ها که رحمان 113 و رحیم 113 مرتبه در «بسم‌الله الرحمان الرحیم» آمده است جمع کنیم 399 مرتبه این دو اسم تکرار شده است که دلالت بر مهربانی، بخشندگی و ترحّم حق‌تعالی به همه‌ی بندگان دارد.
5- ترحّم و مهربانی
خداوند به حضرت موسی علیه‌السلام فرمود: «ای موسی! آیا می‌دانی چقدر به تو ترحّم نموده‌ام؟» گفت: «تو از مادرم به من مهربان‌تری.» فرمود: «مادرت در اثر فضل و رحمت من بر تو ترحّم می‌کرد. من بودم او را بر تو مهربان ساختم و قلب او را پاک نمودم تا تو را پاک تربیت کند. اگر من این کارها را با وی نمی‌کردم او با زنان دیگر فرقی نداشت.»
(کلیات حدیث قدسی، ص 140)