بایگانی ماه سپتامبر, 2015

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 2 سوره‌ی فرقان می‌فرماید: «خداوند هر چیزی را به قدر و اندازه، معین فرمود.»

حدیث:

امام صادق علیه السّلام فرمود: «در همه‌ی قضاء و قدر خداوند، برای مؤمن خیر و خوبی نهاده شده است.» (بحارالانوار 71/152)

توضیح مختصر:

از مباحث کلامی بسیار پیچیده و قابل‌توجه، قضا و قدر است؛ چه آن‌که آنچه پدید می‌آید و واقع می‌شود خداوند به آن عالِم است و این علم سبب نمی‌شود کسی دست از کار بکشد و اسباب را رها کند، زیرا دانستنِ معلم به این‌که فلان شاگرد حتماً قبول می‌شود، دلیلی ندارد که شاگرد، مدرسه نیاید و درس نخوانَد و دنبال بازی گوشی باشد. از آن‌طرف، اگر معلمی بداند فلان دانش‌آموز حتماً مردود می‌شود بااینکه دانش‌آموز، مدرسه می‌آید و اخلاقش خوب است امّا درک و حافظه‌اش یاری نمی‌کند؛ درعین‌حال، مدرسه را ترک نمی‌کند ولی معلم می‌داند او مردود می‌شود.
پس گذشتنِ قلمِ قضا و قدر، باعث نمی‌شود که ما از اسباب وجود آن بی‌نیاز باشیم. پس دعا یکی از اسباب وجود است و امر به دعا هم شده است لذا پیامبر فرمود: «قضا را رد نمی‌کند مگر دعا» (المیزان 2/58)
از پیامبر ما روایت است که چهار طایفه‌اند که خدا در قیامت نظری به آنان نمی‌افکند.
… 3. کسی که قضا و قدر را تکذیب کند… (المیزان 2/299)
کافران که خداوند را قبول ندارند، هر کاری را می‌خواهند انجام دهند. به خیال خودشان فکر می‌کنند که به اراده خود هر کاری بخواهند می‌توانند انجام دهند و تصرف کنند، دیگر نمی‌دانند که نظام دنیا متصل است و خودشان در قضا و علم الهی هستند و مهلت دادن و جهل آنان و خوشی‌های دنیا، از امضاء و سرنوشت حتمی بیرون نیست و این خود، نوعی ذلت است.

1- زنجیر بر پای

محمّد مهلبی وزیر گوید: با جمعی قبل از وزارت در کشتی نشسته و از بصره متوجه بغداد شدم. شخصِ شوخی، در آن کشتی بود و یاران، از روی شوخی و خنده، زنجیری بر پای او نهادند.
بعد از لحظه‌ای، خواستند زنجیر را بگشایند نتوانستند. چون به بغداد رسیدیم آهنگری طلبیدیم که آن قید را بگشاید. آهنگر گفت: «بدون دستور قاضی این کار را انجام نمی‌دهم.»
اهل کشتی نزد قاضی رفتند. ماجرا را گفتند و درخواست کردند تا آهنگر، آن بند و زنجیر را باز نماید؛ در این اثناء جوانی به مجلس آمد و با تندی به آن مرد نگریست و گفت: «تو فلانی نیستی که در بصره برادر مرا کشتی و گریختی؟ مدتی است که به دنبال تو می‌گردم.» و جمعی از بصره را آورد و شهادت دادند.
قاضی با شهادت شهود، آن مرد را قصاص نمود و همگان تعجب کردند که به مزاح در پای قاتلی ناشناخته بند کرده‌ایم و او را به حکومت تحویل داده‌ایم. (نمونه معارف – 3/146 زینه المجالس ص 374)

2- ماهی از آسمان

انسان‌ها در قضاء و قَدَرَند و آنچه خداوند، خیر بندگان خود می‌داند به آن‌ها می‌رساند. مرحوم شیخ محمّد حسن مولوی گفت: در جنگ جهانی دوم مجبور شدم به بحرین وارد شوم.
مردم بحرین به تواتر گفتند: «یک هفته به واسطۀ جنگ و درگیری و نرسیدن آذوقه گرسنه بودیم؛ و همۀ حبوبات از نخود و برنج و عدس نیز تمام شد. همه به مسجد و حسینیه رجوع کردیم و متوسل شدیم.
بعد مشاهده کردیم که به امر خداوند، بخاری از میان دریا بلند شد و به ابر مبدّل گردید و باران عجیبی همراه با ماهی بر ما بارید. ماهی‌های اعلا که به مدت یک هفته ارزاق ما را تأمین کرد تا برای ما آذوقه رسید.» (داستان‌های شگفت، ص 313)

3- عزرائیل هم‌نشین سلیمان علیه السّلام

روزی عزرائیل به مجلس حضرت سلیمان علیه السّلام وارد شد. در آن مجلس همواره به یکی از اطرافیان سلیمان علیه السّلام نگاه می‌کرد. پس از مدتی عزرائیل از آن مجلس بیرون رفت. آن شخص به سلیمان علیه السّلام گفت: «این شخص که بود؟» فرمود: «عزرائیل.»
گفت: «به‌گونه‌ای به من می‌نگریست، گویا در طلب من بود.» فرمود: «اکنون چه می‌خواهی؟» گفت: «به باد فرمان بده مرا به هندوستان ببرد.» سلیمان علیه السّلام به باد فرمان داد و باد او را به هندوستان برد.
وقتی دیگر که سلیمان علیه السّلام با عزرائیل ملاقات کرد. به او فرمود: «چرا به یکی از هم‌نشینان من نگاه پیاپی می‌کردی؟» گفت: «من از طرف خدا مأمور بودم در ساعتی نزدیک به آن ساعت، جان او را در هندوستان بگیرم! او را در اینجا دیدم تعجب کردم. بعد به هندوستان رفتم و در همان ساعت مقرر جانش را گرفتم.» (عالم برزخ ص 39- محجه البیضاء 8/268)
چون به امر حق به هندوستان شدم دیـدمش آنجا و جانش بِسـتدم **** تـو هـمه کـار جـهان را هـمچنین کـن قیاس و چشم بگشا و ببین

4- هدهد

روزی سپاهیان حضرت سلیمان علیه السّلام ازجمله پرندگان که در گروه سپاهیان آن پیامبر علیه السّلام قرار داشتند، با سلیمان ملاقات کردند و مجلس باشکوهی در محضر او به پا نمودند.
همه‌ی آن‌ها با کمال ادب، همدل در خدمت او توقف نمودند؛ و هر پرنده‌ای هنر و دانش خود را برای سلیمان علیه السّلام بازگو نمود تا این‌که نوبت به هدهد (شانه‌به‌سر) رسید و گفت: «هنرم این است که وقتی در اوج هستم آب در قعر زمین را با چشم تیزبین خود مشاهده می‌کنم که آیا از دل خاک می‌جوشد یا که از سنگ بیرون می‌آید. خوب است مرا در لشکر خود منصبی عطا کنی تا در سفرها جایگاه آب را به شما نشان دهم!»
سلیمان علیه السّلام قبول کرد و منصب نشان دادن آب را به عهده‌ی او واگذارد. کلاغ وقتی باخبر شد به سلیمان علیه السّلام گفت: «او دروغ می‌گوید، زیرا اگر راست می‌گوید که آب را در زیرزمین مشاهده می‌کند، پس چرا زیر مشتی خاک دام را نمی‌بیند و در قفس می‌افتد؟!»
هدهد در جواب گفت: «ای سلیمان سخن دشمن را در موردم نپذیر! اگر من دروغ می‌گویم سرم را از بدن جدا کن. من در همان اوج پرواز دام را می‌نگرم. چون قضاء و قدر می‌آید، پرده بر چشم هوشم می‌افتد.»
چون قضاء آید شود دانش به خواب **** مه سیه گردد بگیرد آفتاب (داستان‌های مثنوی 1/41)

5- فغفور پادشاه چین

چون اسکندر ذوالقرنین لشکر کشی کرد و خیلی از کشورها را تحت تصرّف خود درآورد، به چین روی آورد و آن را محاصره کرد. پادشاه چین روزی به‌عنوان دربان به خدمت اسکندر آمد.
گفت: «فغفور پادشاه پیامی داده تا در خلوت به عرض شما برسانم.» به امر او مجلس را خلوت کردند. او گفت: «فغفور پادشاه چین من هستم.» اسکندر متعجب شد و گفت: «به چه اعتمادی این جرئت را کردی؟!»
گفت: «من تو را سلطانی عاقل و فاضل می‌دانم و هیچ عداوتی بین من و تو نبوده و درباره‌ات قصد بدی نیندیشیده‌ام. اگر تو مرا بکشی از سپاهم یک نفر کم نشود. خود آمدم تا هر چه از من بخواهی در خدمتت عرضه کنم.»
اسکندر گفت: «سه سال مالیات چین را از تو می‌خواهم.» فغفور قبول کرد. چون زود قبول کرد، اسکندر گفت: «بعد از دادن خراج و مالیات حالت چگونه شود؟» فغفور گفت: «چنانکه هر دشمنی بر من حمله کند مغلوب شوم.»
اسکندر فرمود: «اگر به خراج دوساله قناعت کنم چطور شود؟» گفت: «اندکی بهتر از حال اول شود.» فرمود: «اگر خراج یک‌ساله قناعت کنم چطور شود؟» گفت: «خللی در سلطنت من نشود و به‌کلی پریشان نشوم.»
اسکندر فرمود: «به خراج شش ماه از تو راضی شدم!» فغفور فردا او را به مهمانی دعوت کرد تا خراج شش‌ماهه را بدهد. فردا اسکندر وقتی وارد چین شد لشکر بسیار، با ادوات جنگی آماده دید که او را به تعجب واداشت. لشکر اسکندر در وسط لشکر چین قرار گرفتند.
اسکندر کمی خائف شد که چرا با ادوات جنگی نیامد. اسکندر فرمود: «مگر فکر مکر داشتی که این‌همه لشکر آماده کردی؟»
فغفور گفت: «به قضاء الهی، می‌دانستم که تو را پادشاهی بزرگی عطاء فرموده و مؤید به تأیید آفریدگاری و هر که با دولتمندان مجادله کند، شکست یابد، فقط جهت اطاعت و احترام بوده است.» اسکندر فرمود: «آنچه از خراج شش‌ماهه می‌خواستیم همه را به خاطر این فهم و احترام، به تو بخشیدیم و از آن درگذشتیم.» (خزینه الجواهر ص 676 – زینه المجالس)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 28 سوره‌ی رعد، می‌فرماید: «آگاه باشید! تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.»

حدیث:

امام صادق علیه السّلام فرمود: «از بین بردن کوه، آسان تر از برطرف کردن قلب، از جایگاه خود می‌باشد.» (تفسیر معین، ص 109- بحار،78 – 240)

توضیح مختصر:

شخصیت انسان به دل اوست و دل خزینه‌دار زبان است یعنی زبان باید از دل فرمان بگیرد. بدن نگهبان می‌خواهد و دل است که از او نگهبانی می‌کند. دل دفتر اندیشه و تفکر است. کسی که دلش بمیرد و شیفته به دنیا باشد در غفلت و بی‌خبری به سر می‌برد بهترین دل آن است که از درک و فهم پرشده و چون چنین شود دل حالت اصلاح پیدا می‌کند و به یاد خدا می‌افتد.
امیر مؤمنان فرمود: «به‌راستی‌که این دل‌ها را ظرف‌هایی است و بهترین آن‌ها دلی است که ظرفیت بیشتری برای خیر و خوبی داشته باشد.» (غررالحکم 2/321)
چیزی که دل را خراب می‌کند خواطر سوء و اندیشه‌های بد است که در درازمدت خود را نشان می‌دهد یعنی دل از شعور و ادراک حقیقی بازمی‌گردد. قلب را حالت‌هایی است حالت میل و روی آوردن و حالت بی‌میلی و کراهت. چون دل به میل اقبال می‌کند باید از آن بهره گرفت و او را به نوافل و مستحبات وادار کرد که نشاط سبب افزایش میل به طهارت باطنی و نورانیت آن می‌گردد.

1- زیر و رو شدن

سلام ابن مستتیر می‌گوید به امام باقر علیه السّلام گفتم: «وقتی ما در خدمت شما هستیم قلب ما صفایی پیدا می‌کند و دنیا را فراموش می‌کنیم و ثروت در نظرمان بی‌ارزش جلوه می‌کند، وقتی از خدمت شما دور می‌شویم و با مردم تماس می‌گیریم، باز به دنیا علاقه پیدا می‌کنیم.»
امام علیه السّلام فرمود: «قلب است (زیر و رو می‌شود) که گاهی سخت و زمانی نرم می‌شود.»
اصحاب پیامبر صلی‌الله علیه و آله هم از پیامبر صلی‌الله علیه و آله (نظیر) همین سؤال را کردند. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «اگر شما بر همان حال اوّلی مداومت داشته باشید، ملائکه با شما مصافحه می‌کنند و بر روی آب راه خواهید رفت.» (اصول کافی،2/423 – داستان‌ها و پندها،4/83)

2- دزد قلب

روزی شخصی بر سهل بن عبدالله شوشتری (م.293) وارد شد و گفت: «دزدی داخل خانۀ من شد و متاع مرا بدزدید و برد.»
در جواب فرمود: «شکر خدای را به‌جای آور! اگر دزد که شیطان است، داخل قلب تو می‌شد و توحید را از دل تو می‌برد، آن‌وقت چه می‌کردی؟» (رنگارنگ 2/155)

3- رقّت قلب

امام صادق علیه السّلام فرمود: یک روز پیامبر صلی‌الله علیه و آله در جای خود نشسته بود، عبدالله بن تیهان آمد و عرض کرد: «یا رسول‌الله! من بسیار در خدمت شما می‌نشینم و به سخن شما گوش فرا می‌دهم ولی رقت قلب پیدا نمی‌کنم و اشکم جاری نمی‌شود.»
پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «عدس بخور که قلب را رقّت می‌بخشد و اشک را فرومی‌ریزد و هفتاد پیامبر به آن تبرک جسته‌اند.» (مکارم الاخلاق،1/357(مترجم میرباقری))

4- آرامش دل

سعدی گوید: شنیدم پارسای فقیری از شدت فقر، در رنج و دشواری بود و پی‌درپی لباسش را پاره بر پاره می‌دوخت و برای آرامش دلش می‌گفت: «به نان خشک قناعت کنیم و لباس پشمینه پر وصله کنیم که بار محنت خود، بهتر است تا بار منّت خلق کشیدن.»

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 36 سوره‌ی حج می‌فرماید: «(قربانی حج را) به فقیر قانع و فقیری که سؤال نمی‌کند اطعام دهید».

حدیث:

پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «قانع باش تا از شاکرترین مردم باشی.»

توضیح مختصر:

آنچه خداوند از حلال نصیب مؤمن می‌کند، باید اکتفا کند و قناعت نماید. چون عمل بندگان ضعیف و اراده‌شان ناچیز است و مرتکب نواهی می‌شود درنتیجه بلندپروازی دارند و به حرص و طمع می‌افتند و بیشتر از مواجب خود را خواهان‌اند و از دایره قناعت خارج می‌شوند. سیره‌ی مؤمنان آن است که به داده‌های الهی بسنده کنند و اعتراض بر عطایای او ندارند. وقتی حضرت موسی با 70 نفر به میقات برای گرفتن تورات رفت، آنان به این توفیق که همراه پیامبرشان هستند بسنده نکردند و تقاضای رؤیت خداوند به چشم جسمانی نمودند، پس به صاعقه دچار شدند.
وقتی کسی به داده‌های حق‌تعالی راضی نشد، لازم می‌آید که سپاسگزاری را رها کرده و نعمت را کم ببیند. حیات طیبه به قناعت تفسیر شده است (تفسیر علی بن ابراهیم قمی) حتی در امور هدایتی خداوند به پیامبرش می‌فرماید: «به مردم بگو حق از جانب خداوند است.» (سوره یونس، آیه‌ی 108)
التماس و خواهش نکن یا در روز اول تبلیغ اکتفا کن و بگو لا اله الا الله بگویید رستگار می‌شوید.
در امور مادی هم اگر سائل یا فقیری صفت قناعت را داشته باشد، به اندکی از عطایای مردم راضی شود و قانع گردد و اشکالی بر غنی نکند، خداوند چون ملکه شدن این صفت را ببیند لطف و احسان خود را بیشتر می‌کند.

1- سیره‌ی امام صادق علیه السّلام

قناعت در همه‌ی زمان پسندیده و خداوند شخص قانع را دوست دارد، مخصوصاً این صفت در زمانی که جامعه از نظر مواد غذایی در کمبود است، بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد.
معتب که عهده‌دار خدمات منزل امام صادق علیه السّلام بود می‌گوید: براثر کمبود مواد غذایی در بازار مدینه، قیمت اجناس بالا رفت. امام علیه السّلام به من فرمود: «در منزل چه مقدار خواروبار داریم؟» عرض کردم: «به‌قدر مصارف چندین ماه!»
فرمود: «همه‌ی آن‌ها را در بازار برای فروش عرضه کن.» معتب از سخن امام علیه السّلام به شگفت آمد و عرض کرد: «این چه دستور است که می‌فرمایید!» امام علیه السّلام سخن خود را دوباره تکرار کرد و با تأکید فرمود: «تمام خواروبار موجود در منزل را ببر و در بازار بفروش.»
معتب گفت: «دستور امام علیه السّلام را اجرا نمودم و خواروبار موجود منزل را فروختم.» به من فرمود: اینک وظیفه‌داری احتیاجات غذای منزل ما را مانند اکثر متوسط مردم روزبه‌روز خریداری کنی، به‌علاوه فرمود: «قوت خانواده‌ام باید نصفش از جو و نیمش از گندم تهیه شود.» (داستان‌ها و پندها 1/31)

2- سلمان

ابووائل می‌گوید: من و رفیقم بر سلمان وارد شدیم. سلمان فرمود: «اگر پیامبر صلی‌الله علیه و آله از تکلّف برای میهمان نهی نکرده بود خود را به زحمت افکنده و طعام خوبی برای شما تهیّه می‌کردم.»
مقداری نان‌ونمک حاضر کرد. رفیقم گفت: «اگر با این نمک قدری سبزی هم بود بهتر بود!» سلمان آفتابه خود را گرو گذاشت و مقداری سبزی خرید.
پس از صرف غذا رفیقم در مقام شکر خدا گفت: «خدا را حمد می‌کنم که ما را به آنچه داده قانع گردانیده است.» (الحمدالله الذّی قَنَعنا بِما رَزَقَنا)
سلمان فرمود: «اگر قانع بودی آفتابه‌ام به گرو نمی‌رفت.» (البته این حکایت با مختصری اختلاف که آن شخص ابوذر بوده و به‌جای سبزی نعناع بود، نیز نقل شده است).

3- به قناعت، نفس ذلیل می‌شود

یکی از علائم شخص قانع، زهد و اکتفا کردن به آنچه نفس را مهار کند، می‌باشد. اسود و علقمه گفتند: بر حضرت علی علیه السّلام وارد شدیم. در پیش آن حضرت طبقی از لیف خرما بود که در آن دو گرده نان جوین بود و نخاله‌ی آرد جو بر روی نان‌ها آشکار دیده می‌شد.
حضرت نان‌ها را برداشت و بر روی زانوی خود گذاشتند تا شکسته شد و بعد با نمک میل فرمود. به فضّه ی خادمه گفتیم: «چه می‌شد اگر نخاله‌ی این آرد را برای حضرت می‌گرفتی؟»
فضّه گفت: «نان گوارا علی علیه السّلام بخورد گناهش بر گردن من باشد.» در این هنگام امیرالمؤمنین علیه السّلام تبسّم کرد و فرمود: «من خودم دستور داده‌ام نخاله‌اش را نگیرد!»
گفتیم: «برای چه یا علی؟» فرمود: «زیرا این‌طور نفسم بهتر ذلیل (و قانع) می‌شود و مؤمنان از من پیروی خواهند کرد تا وقتی‌که به اصحاب ملحق شوم.» (داستان زندگی علی علیه السّلام ص 119 – انوارالنعمانیه، ص 18)

4- غذای خود یا سلطان

سعدی در گلستان در فضیلت قناعت بیست‌وچهار حکایت نقل نموده که آخرین آن‌ها حکایت عابدی است که با خوردن غذای سلطان، صفت پارسایی و قناعت را رها و به آزمندی دل‌بسته شد.
سعدی گوید: عابد پارسایی، غارنشین شده بود و در آنجا دور از جهانیان، به عبادت به سر می‌برد و به شاهان و ثروتمندان به دیده تحقیر می‌نگریست و به زرق‌وبرق دنیا اعتنایی نداشت.
یکی از شاهان آن سامان برای آن عابد چنین پیام داد: «از بزرگواری خوی نیک‌مردان، توقّع و انتظار دارم، مهمان ما بشوند و با شکستن پاره نانی از سفره‌ی ما، با ما همدم گردند».
عابد فریب خورد و دعوت او را جواب مثبت داد و در کنار سفره‌ی شام آمد و از غذای او خورد تا سنّت را به عمل آورده باشد.
فردا شاه برای عذرخواهی و تشکر خود به‌سوی غار عابد روانه شد. عابد همین‌که شاه را دید به احترام او برخاست و او را در کنارش نشانید و او را ستود. پس شاه خداحافظی کرد و رفت!
بعضی از یاران عابد از روی اعتراض گفتند: «چرا آن‌همه در برابر شاه کوچکی کردی و برخلاف سنّت عابدان وارسته؛ اظهار علاقه به او کردی؟» گفت: «مگر نشنیده‌اید که گفته‌اند: به کنار سفره هرکسی بنشینی بر تو لازم است که به چاکری او برخیزی و حق نمک را ادا کنی!» (حکایت‌های گلستان، ص 184)

5- سیره قانعان

بعضی دستشان به‌جایی که رسید خود را فراموش کرده و تا حد امکان استفاده و برای خود و فرزندانشان باقی می‌گذارند.
اما شیخ انصاری وقتی‌که بعد از صاحب جواهر (ره)، مرجع کُلّ می‌شود، آن روزی که می‌میرد، یا آن ساعتی که به‌صورت یک طلبه فقیر دزفولی وارد نجف شده است، فرقی نکرده است وقتی‌که خانه‌ی او را نگاه می‌کنند مانند فقیرترین مردم زندگی می‌کند باآنکه در هرسال بیشتر از صد هزار تومان (که با پول حالا صدها میلیون تومان می‌رسد) وجوهات برای او می‌آورند به کمترین وجه برای خود قناعت می‌کرد و وقتی مُرد، هفده تومان پول داشت که همان مقدار هم مقروض بود. حتّی بازماندگانش قدرت برپایی مراسم فاتحه و عزاداری نداشتند و یکی از بندگان خدا که دارای ثروت بود، شش شبانه‌روز برای او مراسم و مجلس ختم و فاتحه برپا کرد.
پرهیز او از حرص و اکتفا به حداقل، باعث شد که وقتی وکیل ایشان در بغداد به نجف می‌آید و می‌خواهد جهیزیه برای عروسی دختر شیخ را عهده‌دار شود، شیخ به او اجازه نداد و با یک جهیزیه بسیار معمولی و ناچیز، عروسی دختر را با برادرزاده‌اش بنام شیخ محمّد حسن انصاری ترتیب داد. (سیمای فرزانگان/ص 457)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 185 سوره‌ی آل‌عمران می‌فرماید: «همانا روز قیامت همه به مزد اعمال خود کاملاً خواهند رسید».

حدیث:

امام علی علیه السّلام فرمود: «مردم را از قیامت جای رهایی نیست.» (نهج‌البلاغه فیض / ص 488)

توضیح مختصر:

روز قیامت عالمی است که همه‌اش اعتراف و اقرار بوده و حساب‌رس، دقیق و به عدالت است و کسی اعتراض نمی‌کند، چراکه هیچ نوع کاستی و نقص در پرونده‌ها وجود ندارد، عالم ملکوت است و آنچه شخص از ثواب و جزاء می‌بیند ذره‌ای از خودش جدا نیست لذا تقاضای شفیعان و دست به دامن خوبان و مقرّبان درگاه حضرت حق شدن، بسیار است.
دادگاه عدل با پرونده‌های معلوم و مشهود است و مانند دنیا نیست که پرونده‌ای مجهول و مخدوش و شاهدان ضعیف بوده و با پارتی‌بازی بخواهند ناحق را حق کنند. هر عمل آسان یا دشوار، در گروه و بند خودش است یعنی سرنوشت قضاوت را به یک معنی، خودش قاضی است و می‌بیند و درک می‌کند. معلم به دانش‌آموز، هم ورقه امتحان و هم نمره آن را می‌دهد. دانش‌آموز به ناتوانی که کرده و ضعف نشان داده و تجدید شده به معلم اعتراض نمی‌کند. خودش بازپرس است، در گروه اصحاب راست و یا اصحاب چپ، از بهشتیان و جهنمیان هدایت می‌شود.
مظلوم می‌یابد که ظالم در اینجا الآن در جهنم است چون عالم حضور است و مظلوم به حقش رسیده پس بازنده و برنده هر دو می‌یابند و درک می‌کنند.

1- دادخواه قیامت

جعفر طیّار برادر امیرالمؤمنین علیه السّلام همراه 82 نفر از مسلمین در سال پنجم بعثت، از مکه به‌سوی کشور حبشه مهاجرت نمودند تا هم از آزار مشرکان در امان باشند و هم اسلام را در حبشه، تبلیغ کنند.
این مهاجران در حدود دوازده سال در حبشه ماندند و سپس در سال هفتم هجرت به مدینه بازگشتند، یعنی همان وقت که مسلمین در جنگ خیبر، پیروز شده بودند.
در روایات آمده: پیامبر صلی‌الله علیه و آله از جعفر پرسیدند: «در این مدتی که در حبشه بودی، چه چیز عجیبی دیدی؟»
جعفر عرض کرد: «زن سیاه چهره‌ی حبشی را دیدم که عبور می‌کرد و زنبیل بزرگی بر سر داشت. مردی مزاحم، به او تنه زد و او را به زمین انداخت به‌طوری‌که زنبیل از سر آن زن افتاد. سپس زن نشست و به آن مرد مزاحم رو کرد و گفت: وای بر تو از داور (گیرنده‌ی حق) در روز قیامت که بر کرسی بنشیند و حق مظلوم را از ظالم بگیرد.»
پیامبر صلی‌الله علیه و آله نیز از این سخن تکان‌دهنده‌ی آن زن، تعجب کرد. (حکایت‌های شنیدنی 2/12 – اعلام الوری/ص 21)

2- شرورترین مردم در قیامت

عبدالله بن ابی سلول (یکی از سرسخت‌ترین منافقان صدر اسلام و دشمن جدی پیامبر صلی‌الله علیه و آله) برای وارد شدن بر آن حضرت اجازه خواست.
رسول خدا صلی‌الله علیه و آله با ایراد این جمله «برادر عشیره چقدر بد است» از ناهنجاری عبدالله و نفرت خود از وی خبر داد و بعد فرمود: اجازه دهید داخل شود.
هنگامی‌که داخل شد، حضرت او را نشانید و با خوش‌رویی و گرمی با وی سخن گفت.
پس از بیرون رفتنش، عایشه گفت: «یا رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله! شما درباره‌ی او قبل از ورود کلام خوبی نگفتید، اما وقتی با وی روبرو شدید، با چهره‌ی باز و خندان برخورد کردید؟!»
پیامبر فرمود: «ای عایشه! شرورترین مردم در روز قیامت کسی باشد که به خاطر پرهیز و رهایی از شرش، مورد اکرام و خوش برخوردی واقع شود.» (با مردم این‌گونه برخورد کنیم ص 129. مستدرک الوسائل 2/92)

3- ترس از قیامت

پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم هرگاه برای جنگ عزیمت می‌کردند میان دو تن از صحابه را عقد اخوت می‌بست، چنانکه قبل از جنگ تبوک میان سعید بن عبدالرحمان و ثعلبه انصاری عقد بست. سعید در ملازمت پیامبر عازم جهاد شد و ثعلبه عهده‌دار خانه گردید.
روزی ثعلبه به خانه‌ی سعید برای تهیه غذا می‌رفت، شیطان او را وسوسه کرد که به زن سعید نگاه کند، چون نگریست او را زیبا دید و بی‌قرار شد، آمد دست به او رساند، زن سعید گفت: «روا باشد برادرت به جهاد رود و تو قصد تجاوز به حریم برادرت کنی؟!»
این سخن در او تأثیر کرد و رو به صحرا نهاد و در پای کوهی به خاک افتاد و شب و روز به ناله و فریاد مشغول بود.
وقتی پیامبر با اصحاب از جنگ برگشتند همه به استقبال برادران آمدند غیر از ثعلبه. سعید به خانه آمد از عیالش احوال ثعلبه را پرسید و او جریان را گفت.
سعید به حالت گریان به دنبال او بیرون آمد و تفحّص می‌کرد که او را دریابد؛ تا آخر او را یافت که در پس سنگی نشسته درحالی‌که با حسرت بر سر می‌زد و با آواز بلند می‌گفت: «وای از شرمساری و رسوایی روز قیامت.»
سعید او را در برگرفت و دلداری داد و خواست او را نزد پیامبر آورد تا چاره‌ای برای عفو بنماید. گفت: «دست‌های مرا ببند و ریسمانی در گردنم افکن چون بردگان فراری.»
پس سعید او را نزد پیامبر آورد، حضرت به او فرمود: «بزرگ گناهی کرده‌ای از پیش من برو ملازم درگاه خدای تعالی باش تا دستوری آید.
بعد از مدتی، وقت نماز عصر آیه‌ی عفو و توبه (آل‌عمران، آیه‌ی 135) نازل شد و پیامبر، علی علیه السّلام و سلمان را به دنبال ثعلبه فرستادند.
آنان در طلب ثعلبه به بیابان درآمدند و عاقبت، او را یافتند که با خدای راز و نیاز می‌کند و طلب عفو می‌نماید. امیرالمؤمنین علیه السّلام از حال او گریان شد و بشارت به او دادند که خدای تو را آمرزیده است؛ او را همراه خود به شهر مدینه آوردند، در وقت نماز شب (مغرب و عشاء) بود که پیامبر بعد از فاتحه سوره‌ی تکاثر می‌خواندند چون آیه‌ی اول (الهکم التَّکاثُر) را ثعلبه استماع کرد نعره زد و در آیه دوم (حَتّی زُرتُم المَقابِر) خروشی عظیم به او دست داد و چون آیه‌ی سوم (کلّاً سَوفَ تَعلَمُون) را استماع نمود بی‌هوش افتاد و بعد از نماز دیدند او جان داده است. پیامبر با جمله اصحاب گریان شدند، دستور دادند او را غسل بدهند و نماز بگذارند و حضرتش در تشییع‌جنازه ثعلبه به سر انگشتان راه می‌رفتند. علت را پرسیدند، فرمودند: «از بسیاری فرشتگان که در نماز و تشییع‌جنازه‌ی او شرکت کردند، این‌چنین تشییع کردم. (خزینه الجواهر ص 315 – روضه الانوار سبزواری)

4- امام مجتبی علیه السّلام

هنگام وفات امام حسن علیه السّلام، آن‌هایی که حضور داشتند مشاهده کردند که آن جناب گریه می‌کند.
عرض کردند: یا بن رسول‌الله! چرا گریه می‌کنید بااینکه نسبتی با پیغمبر دارید و مقاماتی که پیامبر درباره‌ات فرموده است؛ بااینکه بیست مرتبه پیاده حج گذاردی و مال خویش را سه بار در راه خدا قسمت نموده‌ای، به‌طوری‌که از یک جفت کفش و نعلین نیمی برای خود نیم دیگر را در راه خدا داده‌ای؟
فرمود: «از هراس و ترس قیامت و دوری از دوستانم می‌گریم.» (پند تاریخ 2/208)

5- توبه بن صمه

شخصی بود به نام توبه بن صمه که در بیشتر اوقات از شب و روز، به مراقبه و محاسبه نفس مشغول بود.
پس روزی ایام گذشته خود را حساب کرد 21500 روز شد، گفت: وای بر من آیا من خدای تعالی را روز قیامت به این مقدار ملاقات کنم، اگر هر روزی یک گناه کرده باشم بیست‌ویک هزار و پانصد گناه باشد، چه بر سرم آید، این جمله را گفت و بی‌هوش شد.
دیدند او به همان بیهوشی از دنیا رفت و این فقط به خاطر بازپرسی قیامت بود که او را این موت، دست داد. (سرمایه سعادت ص 39)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 39 سوره‌ی نجم می‌فرماید: «انسان را نیست جز آن که بکوشد و سعی کند».

حدیث:

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «مؤمن اگر حرفه (کار و کسبی) نداشته باشد به‌وسیله‌ی دینش نان می‌خورد (که بسیار بد است).» (بحارالانوار 103/9)

توضیح مختصر:

هر انسانی ناچار است برای ارتزاق و معاش، شغل و کاری داشته باشد تا امورات زندگی پیش برود و این به فکر و مدیریت و مال و جوارح بستگی دارد. کار بر مبنای شریعت باید از حلال به دست آید تا مورد رضایت حق‌تعالی گردد.
چون غیر حلال حتماً عوارضی در روح فرزندان و عاقبت انسانی دارد و این مسئله‌ای نیست که بتوان به‌سادگی از آن گذشت. همه‌ی انبیاء مشاغل را بر حلالیت بنا نهادند و ترغیب کردند. توفیقات و عبودیت هنگامی نصیب انسان می‌گردد که زیربنا درست باشد اگر درآمد از راه نامشروع باشد و شبهه و حلال مخلوط به حرام باشد آثار طاعتی کم می‌شود، کیفیت عمل پایین می‌آید و کم‌کم رنگ کسالت و تنبلی می‌گیرد و چه‌بسا در بعضی‌ها اعراض در آن‌ها به وجود می‌آید. پس لازم است مؤمن پیشه خوب را فراهم کند و لقمه‌ی حلال به دست بیاورد و متعلقین را از دسترنج مباح و طیّب بخوراند.
مشاغلی که انحراف در آن است سرچشمه‌اش از نفس شیطانی و امّاره است که برای فزونی مال و درآمد آن را نشان می‌دهد. انبیاء کار می‌کردند و کارگر داشتند، پیشه‌ی مناسب حال خودشان داشتند و مردم را هم به این امر بزرگ ترغیب می‌کردند. مهم شغل خاص نبود بلکه درآمد از حلال بود، نه حرام؛ و هرکسی بر مبنای شریعت، این را آسان می‌تواند درک کند و پیاده نماید.

1- وقف نامه

امیرالمؤمنین علیه السّلام در زمان دولت خود فرمود: در سراسر عراق رعیت من در نعمت‌اند، آبشان شیرین و نانشان گندم است. امام یکی از غلامان به نام «ابونیزر» را آزاد کرده بود با شرط پنج سال خدمت در نخلستان و سپس او را برای سرپرستی مزارع و چشمه‌های خود گذارده بود که یکی از آن چشمه‌ها بنام «عین ابی نیزر» مشهور شد.
او گوید: روزی امام به سرکشی مزرعه آمد، پیاده شد و فرمود: «غذایی هست؟» گفتم: «آری، اما غذایی که برای شما باشد نمی‌پسندم، کدویی دارم از مزرعه با روغن پیه بریان»، فرمود: «همان را بیاور.»
غذا را آوردم، سپس برخاست دست‌ها را شست و غذا را تناول کردند، مجدداً دست‌ها را شستند و چند مشت آب میل کردند، آنگاه فرمودند: دور باد کسی که شکم او را داخل آتش کنند، بعد فرمود:
کلنگ را بیاور، آن را آوردم و در چاه داخل شد، آن‌قدر کلنگ زد تا خسته شد.
برای رفع خستگی بیرون آمد درحالی‌که از پیشانی مقدسش عرق می‌ریخت، با انگشتان خود عرق را از پیشانی پاک می‌کردند.
باز به درون چاه (قنات) داخل شد، همهمه می‌کرد و کلنگ می‌زد، ناگهان رگ آب بسان گلوی شتر فواره زد، امام فوری بیرون آمدند و درحالی‌که هنوز عرق می‌ریخت فرمود: «صدقه است، صدقه است، دوات و کاغذ بیاور.»
من به‌شتاب دوات و کاغذ آوردم، حضرت به خط خودش نوشت: «این وقفی از بنده‌ی خدا علی امیر مؤمنان علیه السّلام برای تهیدستان مدینه به صدقه، صدقه‌ای که نه فروش می‌رود و نه هبه می‌شود و نه انتقال می‌پذیرد تا خدا وارث آسمان و زمین است مگر آن‌که حسن علیه السّلام و حسین علیه السّلام به آن محتاج گردند که ملک آن‌ها خواهد شد.» (اسلام و کار و کوشش ص 24)

2- عمر بن مسلم

امام صادق علیه السّلام جویای حال یکی از یارانش بنام عمر بن مسلم شد، شخصی عرض کرد: «او به عبادت روی آورده و تجارت را ترک نموده است!»
امام فرمود: «وای بر او! آیا نمی‌داند دعای ترک‌کننده‌ی کسب‌وکار، مستجاب نمی‌شود؟»
گروهی از اصحاب رسول خدا صلی‌الله علیه و آله پس‌ازآن که آیه دوم و سوم سوره طلاق نازل شد «کسی که پرهیزکار باشد، خداوند راه گشایشی برای او قرار می‌دهد و به او از جایی که گمان نبرد، روزی می‌دهد و کسی که به خدا توکل کند، خدا او را کافی است» درها را به روی خود بستند و به عبادت مشغول شدند و گفتند: ما را خدا کفایت می‌کند.
این خبر به رسول خدا صلی‌الله علیه و آله رسید، آن حضرت برای آن‌ها پیام فرستاد: «چه عاملی شما را به این کار واداشته است؟»
گفتند: «طبق آیه دوم و سوم سوره طلاق، خداوند متکفّل روزی ما شده، ازاین‌جهت مشغول عبادت شده‌ایم!»
پیامبر صلی‌الله علیه و آله به آن‌ها فرمود: «کسی که کار و کسب را رها کند و مشغول عبادت شود، دعایش مستجاب نمی‌گردد، بر شماست به کار و کسب.» (داستان‌ها و پندها 9/73 – تفسیر نورالثقلین 5/354)

3- کار بهتر از صدقه خوردن

به پیامبر خبر دادند که یکی از مسلمانان مدینه تهیدست شده است. فرمود: او را نزدم بیاورید! بعضی رفتند و او را آوردند، فرمود: «آنچه در خانه‌داری به اینجا بیاور و آن را کوچک نشمار.» او به خانه خود رفت و یک پلاس و یک کاسه برداشت و به حضور پیامبر آورد و حضرت آن را برای فروش به مزایده گذاشت.
عاقبت شخصی به دو درهم خرید، پیامبر آن‌ها را به آن شخص فروختند و آن دو درهم را به آن مسلمان داد و فرمود: «یک‌درهم غذا برای خانواده‌ات خریداری کن و با درهم دیگر یک عدد تیشه خریداری نما.»
او به دستور پیامبر تیشه خرید و آورد و بعد حضرت فرمود: «به بیابان برو و با این تیشه هیزم‌ها را جمع کن و هیچ خار تر و خشکی را در بیابان، کوچک مشمار همه را جمع کن و بفروش.»
او رفت و با همان دستور کار کرد و بعد از پانزده روز درحالی‌که وضع مالی‌اش خوب شده بود، به نزد پیامبر آمد.
پیامبر فرمود: «کار کردن و مزد کار گرفتن برای تو بهتر است از (صدقه گیری) این‌که در روز قیامت به محشر وارد شوی و نشانه‌ی زشت صدقه در چهره‌ات باشد.» (حکایت‌های شیرین 3/57 – بحار 103/10)

4- به‌زحمت انداختن نفس

فضل بن ابی قرّه می‌گوید: «ما بر امام صادق علیه السّلام وارد شدیم و دیدیم آن حضرت مشغول کار بر روی زمین خودشان هستند، پس گفتیم: «فدای شما گردیم، یا به ما بفرمایید این کار را انجام دهیم یا به غلامان خود!»
فرمود: «نه، بگذارید خودم کار کنم، من مایل هستم خداوند را در حالی ملاقات کنم که با دست خود کار کرده و با سختی دادن به خود در طلب رزق حلالم باشم.»
سپس فرمودند: «حتّی علی علیه السّلام نیز نفس خود را برای طلب حلال به‌زحمت می‌انداخت.» (شنیدنی‌های تاریخ، ص 47 – محجه البیضاء 3/147)

5- یعقوب بن لیث صفار

سلسله‌ی صفاری همگی شیعه بودند و مدت مُلک ایشان پنجاه‌وشش سال بود و اینان هفت نفر بودند که اول ایشان یعقوب بن لیث صفار (م 265) بود.
یعقوب در اصل شغلش مسگر بوده به همین جهت او را صفّار می‌گفتند. کم‌کم در تهیه لشکر برآمد و خوارج ضد مذهب را می‌کشت تا کارش بالا گرفت و بالاخره خراسان و سیستان و سایر شهرها را تصرف کرد.
در وصف او نوشته‌اند: بسیار مرد مدیر و کاردان بود که مانند تدبیر و تنظیم او کم شنیده شده است و سعی و کوشش سپاه در اوامرش بی‌نظیر بوده است.
وقتی یعقوب فرمان داد که لشکر به جنگ روند، چنان لشکر حاضر آماده شدند که همه‌ی حیوانات سواری را از چراگاه گرفتند و سوار شدند و به‌طرف هدف رفتند.
دیدند، مردی اسب او علفی بر دهان داشت، علف را از دهان حیوان بیرون کشید که مبادا به‌قدر جویدن علف، تأخیر کرده باشد و به زبان فارسی به اسب خطاب کرد: «امیر یعقوب حیوانات را از خوردن منع کرد!»
و مردی را دیدند که در زیر سلاح لباس نپوشیده است، سبب آن را پرسیدند، گفت: «من مشغول غسل جنابت بودم که منادی امیر ندا داد که سلاح بپوشید، من جهت آن‌که تأخیر در امر امیر نکرده باشم لباس نپوشیدم و به همان پوشیدن لباس جنگی اکتفا کردم.» (تتمه المنتهی/262)