بایگانی دسته ی ل – م

قرآن:

خداوند متعال در آیات 25-24 سوره‌ی ذاریات می‌فرماید: «آیا خبر مهمان‌های بزرگوار ابراهیم به تو رسیده است؟ در آن زمان که بر او وارد شدند و گفتند: سلام بر تو! او گفت: سلام بر شما که جمعیتی (ملائکه) ناشناخته‌اید».

حدیث:

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمود:
«هرگاه خداوند به گروهی خیر برساند، به‌سوی آنان هدیه می‌فرستد.» اصحاب گفتند: «آن هدیه چیست؟» فرمود: «مهمان است که با رزقش وارد می‌شود و موقع رفتن از خانه‌ی میزبان، گناهان اهل خانه را بیرون می‌برد.» (بحار،15/241، به نقل از
پند تاریخ،2/85)

توضیح مختصر:

میزبان، همان است که مهمان یا با دعوت و یا بی دعوت بر او وارد می‌شود و او شرایط مهمان‌نوازی را به‌جا می‌آورد از احترام به مهمان، خوراندن، فراهم کردن وسایل آسایش، مجلس اُنس و … قرآن از حضرت ابراهیم علیه‌السلام یادکرده که مهمانانش از ملائکه بودند و غذا نمی‌خوردند. ابراهیم علت را پرسید، گفتند: ما فرشتگان هستیم. او تمام شرایط مهمان‌نوازی را نوعاً برای واردین آماده می‌کرد. از حدود و حقوق میهمان هم این است که بدی و نقصان کاریِ صاحب‌خانه را به زبان جاری نکند و اگر احیاناً در احترامات و اغذیه و مکان، کاستی وجود داشته باشد، متذکر نشود تا کدورتی بر قلب میزبان وارد آید؛ در عوض، تشکر سبب مزید الفت و رفت‌وآمد می‌شود. میزبان هم بداند که میهمان وقتی از خانه‌ی او می‌رود سیئات و ناگواری‌ها را به خاطر اجر میزبانی دور می‌کند. خداوند شخص سخی را دوست می‌دارد و حکمتش آن است که این صفت، کار خداوندگاری است که از ازل سفر انداخته و همه‌ی ممکنات سر سفره او میهمان هستند.
درنتیجه آثار میزبانی، بسیار قابل‌ستایش است و موجب آمدن برکات و رحمت‌های الهی گردیده و غذایش دوای درد خورنده می‌شود.

1- صفوان

صفوان گفت: عبدالله بن سنان بر خانه‌ام وارد شد و پرسید: «آیا چیزی در خانه ‌داری؟» گفتم: «آری!» فوراً به پسرم پول دادم و به او گفتم که برود گوشت و تخم‌مرغ بخرد. عبدالله گفت: «پسرت را کجا فرستادی؟» گفتم: «پول دادم تا گوشت و تخم‌مرغ بخرد.» گفت: «او را برگردان! آیا در منزل شما، زیت [روغن‌زیتون] نیست؟» گفتم: «آری!» گفت: همان را بیاور که از امام صادق علیه‌السلام شنیدم: «هلاک شد کسی که آنچه در خانه دارد، برای برادر دینی‌اش کم بشمارد و هلاک شد کسی که برادرش آنچه برایش بیاورد کم شمارد.» (سفینه البحار،2/76)

2- معاویه

مردی بر سر سفره‌ی معاویه نشسته و مشغول غذا خوردن بود. در بین غذا میزبان به غذای مهمان نگاه می‌کرد. پس گفت: «در لقمه‌ی تو مویی است، آن را بگیر!» مرد عرب از جای خود حرکت کرد و دست از غذا خوردن کشید و گفت:
«هرگز غذای کسی را نمی‌خورم که در لقمه‌ی میهمانش این‌قدر نگاه کند تا مویی را ببیند.» (لطائف الطوائف، ص 139)

3- از مهمان پول نمی‌گیرم

از قیس بن سعد بن عباده پرسیدند: «از خودت سخی‌تر دیده‌ای»؟ گفت: در بیابان، ما دو نفر بر کسی مهمان شدیم، زن او پذیرایی کرد تا شوهرش آمد. پس روز اول شتری را کشت و روز دوم شتر دیگری را کشت و غذا آماده کرد. گفتیم:
«ما هنوز گوشت دیروز را نخورده‌ایم.» گفت: «ما غذای شب‌مانده را به مهمان نمی‌دهیم.» به‌واسطه‌ی بارندگی مجبور شدیم چند روز بمانیم و شوهرش همین کار را تکرار می‌کرد. موقع خداحافظی، به زن صد دینار دادیم و گفتیم: «از شوهرت عذرخواهی بکن!» و به راه افتادیم.
هنوز آفتاب همه‌جا را روشن نکرده بود که دیدیم مردی با نیزه به دنبال ما می‌آید و ما را صدا می‌زند. وقتی به ما رسید، دیدیم میزبان است. گفت: «ما برای پذیرایی از مهمان پول نمی‌گیریم. اگر پول را نگیرید با نیزه شما را می‌زنم!» (پند تاریخ،2/64، مستطرف)

4- سفره‌ی میزبان حقیقی

حضرت ابراهیم علیه‌السلام در میزبانی و پذیرایی از مهمان، نمونه بود. او عادتش این بود که تا مهمان نمی‌آمد، غذا نمی‌خورد.
یک شبانه‌روز مهمان بر او نیامد. بیرون رفت تا مهمانی بیاورد. پیرمرد بت‌پرستی را دید و فرمود: ـاگر موحد بودی بر سر
سفره‌ی ما می‌نشستی.» پیرمرد از او گذشت. جبرئیل آمد و فرمود: «ای ابراهیم! خدا سلام می‌رساند و می‌فرماید: این پیرمرد، هفتادسال مشرک و بت‌پرست بود؛ یک روز از رزق او کم نکردیم، یک روز او را به تو حواله‌کردیم، به تهمت بیگانگی، طعام از او بازداشتی!» ابراهیم دنبال پیرمرد رفت و عتاب حق به او گفت، پیرمرد گفت: «نافرمانی کردن چنین خدایی از مروّت دور است» و دین ابراهیم را پذیرفت. (جامع الحکایات، ص 211)

5- میزبان قرض می‌کند

ابورافع، پیشکار پیامبر صلی‌الله علیه و آله گفت: روزی مهمانی برای پیامبر صلی‌الله علیه و آله آمد. حضرت به من گفت: «به فلان یهودی بگو، برای ما مهمان آمده، آردی قرض دهد، در ماه رجب به او برمی‌گردانیم.»
من نزد او رفتم و پیغام پیامبر صلی‌الله علیه و آله را رساندم. گفت: «چیزی به‌عنوان رهن نزدم بگذار تا آرد بدهم.» من حرف او را به پیامبر صلی‌الله علیه و آله رساندم. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «به خدا قسم من در آسمان و زمین به امانت‌داری معروف هستم. اگر آرد می‌داد، حتماً به او بازمی‌گرداندم.» آنگاه زره‌ خود را داد و فرمود: «زره را نزدش بگذار و آرد را بگیر و بیاور.» (شنیدنی‌های تاریخ، ص 29 – محجه البیضاء 3/32)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 53 سوره‌ی بقره می‌فرماید: «و (یاد کنید) آنگاه‌که به موسی کتاب و فرقان (جداکننده بین حق و باطل) دادیم؛ باشد که به راه آیید.»

حدیث:

امام باقر علیه‌السلام فرمود: «چون موسی با پروردگارش مناجات کرد خداوند به او وحی کرد ای موسی قوم تو را امتحان می‌کنم. عرض کرد: به چه چیزی؟ فرمود: به‌وسیله شخص سامری (گوساله‌پرستی)» (بحارالانوار،13/227)

توضیح مختصر:

در قرآن، بیشترین داستان‌ها درباره‌ی بنی‌اسرائیل بوده و بیشتر از همه‌ی پیامبران، ذکر حضرت موسی (136 بار) شده است. پیامبری که کلیم خدا بود و اولوالعزم؛ در محیطی که مردمش اشکال‌تراش با تقاضاهای ناروا بوده و سپس گوساله‌پرستی و عبادت طاغوت زمان فرعون کردند و …
کتاب آسمانی، قصص او را در موارد مختلف زندگی‌نامه‌ی خاص او، ذکر کرده است. معجزات موسی کم نبود امّا امتش در قبولی و ردّ، آدم‌هایی بی‌پروا و سیر نشدنی بودند؛ یعنی لوس و بچه بودند که قانع نمی‌شدند. لذا موسی را بسیار مورد خطاب قرار داده و تقاضا روی تقاضای پوچ و بی‌مورد قرار می‌دادند. مثلاً می‌گفتند: «چرا خدا با ما سخن نمی‌گوید و معجزه‌ای به خود ما نمی‌دهد؟ و می‌خواهیم خدا را با چشم سر ببینیم.»
وقتی موسی علیه‌السلام برای مناجات با حق، به میقات رفت، خداوند او را خبر داد که قومش گوساله‌پرست شدند. هنگامی‌که میان قوم خود آمد، سر برادرش را گرفت و کشید که چرا اینان از دین برگشتند؟ و غضب کرد؛ درحالی‌که هارون را به‌جای خود گماشته بود تا در بین آنان ترویج شریعت کند.
آنچه باز در شرح‌حال موسی علیه‌السلام متواتر ذکرشده، قضیه‌ی فرعون و کودکی موسی از قبل از تولد و بعد در خانه‌ی فرعون، مبارزه با سَحَره و ایمان آوردن سحره‌ی فرعون و غرق شدن فرعون در دریا بوده است که همه‌ی قصص موسی، قابل‌خواندن و توجه است.

1- نام و نسب و عمر موسی

چون فرعون صندوقی را که موسی علیه‌السلام در آن بود در میان آب و درخت پیدا کرد او را موسی نامیدند زیرا به لغت قبطیان آب را «مو» و شجر را «سی» می‌نامیدند. (علل الشرایع، ص 56)
موسی پسر عمران پسر یصهر پسر قاهث پسر لاوی پسر یعقوب است. هارون برادر پدر و مادری او بود.
نامادری موسی به قول مشهور بدخایید بوده است و بعضی‌ها نحیب [نخیب] و یعنی افاحیه گفته‌اند. (تفسیر قمی، ج 2، ص 270)
در روایتی حضرت امام حسن علیه‌السلام فرمود:« موسی دویست و چهل سال عمر کرد و میان او و حضرت ابراهیم پانصد سال فاصله بود.» (کامل ابن اثیر،1/169 – عراش المجالس، ص 166)

2- برگزیدن برای تکلّم

امام صادق علیه‌السلام فرمود: خداوند وحی نمود به‌سوی موسی بن عمران: «آیا می‌دانی ای موسی چرا تو را اختیار کردم از خلق خود و برگزیدم برای کلام خود؟»
گفت: «نه ای پروردگار من.»
پس خدا وحی کرد به‌سوی او که: من مطلع گردیدم بر اهل زمین و ظاهر و باطن ایشان را دانستم، در میان ایشان کسی را که نفْسش از برای من ذلیل‌تر و تواضعش نزد من بیشتر از تو باشد نیافتم.
ای موسی! هرگاه نماز می‌کنی دو طرف روی خود را بر خاک می‌گذاری نزد من. (علل الشرایع، ص 56)

3- اخبار از آمدن موسی

حضرت یوسف هنگام وفاتش او شد جمع کرد آل یعقوب را و ایشان در آن‌وقت هشتاد مرد بودند و فرمود: این قبطیان بر شما غالب خواهند شد و شما را به عذاب‌های شدید معذّب خواهند کرد.
نجات شما از دست ایشان نخواهد بود مگر به مردی از فرزندان لاوی پسر یعقوب که نام او موسی و پسر عمران خواهد بود. جوان بلندقامت پیچیده موی گندمگون خواهد بود.
پس بنی‌اسرائیل بعضی فرزندان خود را عمران نام می‌کردند و عمران پسر خود را موسی نام می‌کرد که شاید آن باشد که یوسف خبر داده است. (کمال‌الدین، ص 147-قصص‌الانبیاء، ص 148)
موسی خروج نکرد تا آن‌که پیش از او چهل کذّاب از بنی‌اسرائیل بیرون آمدند که هر یک دعوی می‌کردند منم موسی بن عمران که یوسف خبر داده است. (کمال‌الدین، ص 147)

4- فرار و ازدواج

چون آل فرعون تصمیم گرفتند که موسی را بکُشند، موسی از شهر مصر بدون هیچ زاد و توشه‌ای بیرون رفت تا به شهر مَدْیَن رسید و در زیر درختی قرار گرفت. ناگاه دید در آنجا چاهی است و نزد آن چاه گروهی از مردم جمع شده‌اند و آب می‌کشند.
دو دختر ضعیف دید که گوسفندی چند آورده آب بدهند و دور ایستاده‌اند. از ایشان پرسید: شما به چه‌کار آمده‌اید؟
گفتند: «پدر ما مردی پیر است و ما دو دختر ضعیف و قدرت مزاحمت با مردان را نداریم. صبر می‌کنیم تا مردان از آب کشیدن فارغ شوند بعدازآن گوسفندان خود را آب می‌دهیم.»
موسی بر ایشان رحم کرد و سطل ایشان را گرفت و گفت: گوسفندان خود را پیش آورید. از برای ایشان آب کشید تا گوسفندان سیراب شدند و آن‌ها در بامداد پیش از مردم دیگر برگشتند. موسی برگشت و در زیر درخت قرار گرفت و عرض کرد:
پروردگارا! من برای آنچه بفرستی از خیر، فقیر و محتاجم [در حال دعا، موسی محتاج به نصف یک‌دانه خرما بود].
چون دختران به نزد پدر (شعیب پیامبر) آمدند، فرمود: «چه باعث شد شما به این زودی برگشتید؟» گفتند: «مرد صالح رحیم مهربانی را یافتیم که برای ما آب کشید.»
شعیب به یکی از دختران فرمود: «برو آن مرد را برای من بیاور.» چون یکی از دختران نزد موسی با نهایت حیاء آمد، گفت: «به‌درستی که پدرم تو را می‌خواند که مزد تو را برای آن‌که آب کشیدی از برای ما بدهد.» موسی به دختر گفت: «راه را به من بنما و از عقب من راه بیا که ما فرزندان یعقوبیم و نظر در عقب زنان نمی‌کنیم.»
چون موسی به نزد شعیب آمد و قصه خود را عرض کرد، شعیب فرمود: «مترس که نجات یافتی از گروه ستمکاران.» شعیب به او فرمود: می‌خواهیم یکی از دو دختر را به نکاح تو درآوریم برای آن‌که خود را اجیر من هشت سال گردانی و اگر ده سال تمام کنی پس از توست اختیاری داری.
چون ده سال تمام شد موسی زنش را گرفت و رو به‌جانب بیت‌المقدس روانه شد. (همان)

5- تأویل کفش

خداوند به موسی در بقعه مبارکه فرمود: «بکن نعلین (کفش) را به‌درستی که تو در وادی مقدسی که آن طوی نام دارد.» (سوره طه، آیه‌ی 12)
عده‌ای از عامه درباره کفش موسی گفته‌اند که آن از پوست مردار بوده است. سعد بن عبدالله از امام زمان علیه‌السلام از تفسیر آیه فوق در وقتی حضرت طفل بود و در دامان امام عسکری نشسته بود، پرسید که فقهای سنّی و شیعه می‌گویند: خدا فرمود: نعلین را بکن برای این بود که از پوست میته بوده است؟
آن حضرت فرمود: هر که این را گفت افترا به موسی بسته است. به پیامبری نسبت جهالت داده است، زیرا از دو صورت خالی نیست یا نماز موسی در آن کفش جائز بود پس پوشیدن در آن بقعه هم جائز بوده هر چند آن بقعه مقدس و مطهر باشد. یا نماز با کفش جایز نبوده است پس گفته سخن گوینده که موسی حلال و حرام را ندانسته است و نمی‌دانسته که در چه چیز نماز جائز است و در چه چیز جائز نیست و این قول، کفر است.
سعد گفت: پس بفرما یا مولای من تأویل این آیه را.
فرمود: چون موسی در وادی مقدس درآمد گفت: «پروردگارا! من خالص گردانیدم محبت خود را برای تو و شسته‌ام دل خود را از لوث خواهش ماسوای تو، ولی هنوز محبت اهلش در دل او بود.»
پس حق تعالی فرمود: «بِکَن نعلین را یعنی از دل خود بکن و محبت اهل خود را اگر راست می‌گویی دور کن که محبت تو برای من خالص گردیده است و دل تو به ماسوای من مشغول نیست.» (احتجاج 2/528- کمال‌الدین، ص 460- حیوه القلوب 1/808-570)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 20 سوره‌ی محمد می‌فرماید: «ای پیامبر! وقتی درباره جنگ آیه‌ای نازل می‌شود آنانی که دلهایشان مریض است را می‌بینی مانند کسی که به حال بیهوشی مرگ افتاده به تو می‌نگرند.»

حدیث:

امام علی علیه السّلام فرمود: «(ملائکه یا ائمه) بندگانی‌اند آفریده‌شده از روی قدرت و تربیت‌شده از روی قهر و گرفته‌شده از برای حاضر شدن (احتضار، موت، یا جان کندن.)»(غررالحکم 4/354)

توضیح مختصر:

شخصی را که در حال موت و جان دادن است محتضر گویند. در آن حال احتضار، شخص به معاینه، جایگاه خود را و نوع عذاب و یا سرور را می‌بیند. آرزوی کافران در این وقت آن است که کاش برگردند به دنیا و کارهای خوب انجام دهند اما چه فایده که دیگر جای برگشت نیست. این نزع و سکرات موت برای او بسیار وحشتناک است اما برای مؤمن، اشتیاق آور بوده و دوست دارد هر چه زودتر احتضار، تمام شود و به حقایق و جایگاه بهشتی و نعمت‌های بی‌پایان الهی برسد.
محتضر را حالی دست می‌دهد که پرده‌ها و حجاب‌ها کنار می‌رود و نور حق و حقایق یا باطل و آتش بر او آشکار می‌گردد. اولین نشانه و تحفه برای مؤمن این است که خداوند، او را آمرزیده است اما برای کافر، نمایش حقایقی از انواع عذاب‌ها و شدائد است که حالت دیوانه‌واری به او دست می‌دهد و هیچ چاره‌ای برای رهایی نیست. نوشته‌اند: خلیفه‌ای در حال احتضار به کسی گفت بنویس که خلیفه بعد از من کیست؛ اما زبانش بند آمد و بی‌هوش شد. چون به هوش آمد کاتب اسم کسی را نوشته بود. خلیفه گفت بخوان و او هم آن را خواند و قبول کرد (اطیب البیان 6/257) و اصلاً ملتفت نشد. خوش به حال کسی که در وقت جان دادن، وجود مقدس امیرالمؤمنین علیه السّلام را به سرور و فرحناکی ببیند.

1- تردید در قبض روح مؤمن

از امام سجاد علیه السّلام نقل ‌شده که خداوند فرمود: من هر کاری را که می‌خواهم بکنم در آن تردید نمی‌نمایم مگر این‌که در قبض روح بنده‌ی مؤمنم تردید می‌کنم که او از مرگ نفرت داشته باشد و من هم نمی‌خواهم به او بدی برسد. پس وقتی اجل حتمی او می‌رسد من دو گل از بهشت به‌سوی او می‌فرستم نام یکی از آن‌ها «مسخیّه» است که مؤمن با بوییدن آن نسبت به مالش بی‌علاقه شود و دیگر گل «مُنسیّه» است که با بوییدن آن دنیا را از یاد می‌برد، بعد من روح او را قبض می‌کنم. (کلیات حدیث قدسی ص 265)

2- حجاب عزت

علی بن سهل اصفهانی از زُهّاد قرن سوم و از اقران جنید بود و در گورستان طوقچی اصفهان مدفون است. او گفت: «شما پندارید که مرگ من چون مرگ شما خواهد بود که بیمار شوید و مردمان به عیادت آیند؟ مرا بخوانند و اجابت کنم.» روزی گفت: لبیک و سر بنهاد و به لقاء الهی پیوست.
ابوالحسن مزین بغدادی از یاران علی بن سهل و جنید (م 328) گفت: حال مرگ، او را گفتم بگو: «لااله‌الاالله» تبسّمی کرد و گفت: مرا می‌گویی که کلمه بگو؟ به عزت او که میان من و او (خدا) نیست الا حجاب عزّت. پس جان بداد.

آن‌که دائم هوس سوختن ما می‌کرد **** کاش می‌آمد و از دور تماشا می‌کرد

ابوالحسن بعدازآن، محاسن خود را گرفت و گفت: چون من حجامی (حجامت گر) اولیای خدای را شهادت تلقین کنم؟ واخجلتاه؛ و بگریستی. (تذکره الاولیاء، ص 544)

3- سرفرازی

چون مغولان به شهر نیشابور آمدند و مردم را کشتند، شمشیر بر گردن شیخ عارف عطار زدند که بر اثر آن به شهادت رسید. (متوفی 627، زمان اوکتای پسر چنگیز خان مغول).
گفته‌اند از زخم او خون جاری شد و چون مرگ به وی نزدیک شد، انگشت به خون خویش ‌تر کرد و این ابیات را نوشت:

در کوی تو رسم سرفرازی این است **** مستـان تـرا کمینه بازی این است
با این‌همه رتبه، هیچ نـتوانم گـفت **** شـاید که ترا بنده‌نوازی این است (کشکول شیخ بهایی، ص 531)

4- سفر به بزم حبیب

مولانا صاحب کتاب مثنوی در سن 68 سالگی وفات یافت. در روزهای آخر عمرش که مریض بود، همسرش گفت: ای‌کاش چهارصد سال عمر کردی تا عالم را از حقایق و معارف پُر ساختی. مولانا فرمود: «مگر ما فرعونیم؟! مگر ما نمرودیم؟! ما به عالم خاک، پی اقامت نیامدیم؛ ما در دنیا محبوسیم. امید که عن‌قریب به بزم حبیب رسیم. اگر برای مصلحت و ارشاد بیچارگان نبودی، یک‌دم در نشیمن خاک اقامت نگزیدی.» (شرح زمانی 1/34- زندگانی مولانا جلال‌الدین، ص 110)

5- شب آخر

شب آخر عمر مولانا صاحب مثنوی (5 جمادی الاخر 672) خویشان، کنار بسترش سخت مضطرب بودند، فرزندش سلطان ولد با بی‌تابی بر بالین پدر بود و نمی‌توانست پدر را به این حال مرض ببیند. مولانا آخرین غزل خود را گفت به این صورت:

رو سـر بـنه به بـالین، تـنها مـرا رها کـن **** تـرک مــن خــراب شـبگرد مـبتـلا کن
مایـیـم و موج دریا شب تا به‌روز تـنهـا **** خـواهی بیا ببخشا خـواهـی برو جـفا کن
دردی اسـت غـیر مردن کان را دوا نباشـد **** پس من چگونه گویم کائن درد را دوا کن
در خواب دوش پیری در کوی عشق دیدم **** با دسـت اشـارتم کرد که عزم سوی ما کن.
(کلیات شمس 4/250 – مقدمه‌ای بر مبانی عرفان، ص 146)

6- کلمات فرج

«لا اِلهَ اِلَّا الله الحَلیمُ الکَریمُ، لا اِلهَ اِلَّا الله العَلِیُّ العَظیم، سُبحانَ اللهِ رَبِّ السَّموات السَّبع وَ رَبَّ الاَرَضینَ السَّبعَ وَ ما فیهنَّ وَ ما بَینَهُنَّ وَ رَبُّ العَرشِ العَظیم وَالحَمدُللهِ رَبِّ العالَمینَ»

1. امام باقر علیه السّلام فرمود: هرگاه کسی را در وقت جان کندن بیابید این کلمات فرج را تلقین کنید که او بگوید. (وسائل الشیعه، ج 2، ص 459)
2. هرگاه کسی از اهل خانه‌ی حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام محتضر می‌شد، حضرت کلمات فرج را تلقین ایشان می‌فرمود که بخوانند؛ چون ایشان می‌خواندند، می‌فرمود: «برو که دیگر بر تو باکی نیست.» (التهذیب، ج 1، ص 288)
3. پیامبر صلی‌الله علیه و آله در حال جان کندن یکی از بنی‌هاشم حاضر شدند و فرمودند: کلمات فرج را بخوان، چون خواند، فرمودند: «الحمدلله که خدا او را از آتش جهنّم نجات داد.» (کافی، ج 3، ص 124)
4. امام صادق علیه السّلام فرمود: هیچ‌کس نیست مگر آن‌که جمعی از شیاطین را موکل می‌گرداند بر آن‌کس وقت مُردن که او را در دین به شک انداز تا جانش مفارقت کند. اگر کسی مؤمن کامل باشد، نمی‌تواند او را به شک اندازد، پس در آن حال تلقین کلمات فرج و شهادتین و اقرار به ائمه علیه السّلام یک‌یک کنید تا از سخن گفتن بازماند. (حلیه المتقین، ص 340) از آسان‌ترین ذکر برای محتضر ذکر «لا اله الا الله» است که اخبار بسیاری دراین‌باره وارد شده است. (بحارالانوار، ج 78، ص 239)

7- لحظه مرگ و دیدن امیرالمؤمنین علیه السّلام

امیرالمؤمنین علیه السّلام به عیادت حارث همدانی که از پیروان مخلص امام بود، رفتند و پس از احوال‌پرسی فرمودند: «ای حارث! به تو مژده می‌دهم که لحظه مرگ مرا می‌بینی و می‌شناسی و هم‌چنین هنگام عبور از پل صراط و در کنار حوض کوثر و هنگام مُقاسمه.» حارث عرض کرد: «مُقاسمه چیست؟»
فرمود: آن است که من دوزخیان را به‌سوی دوزخ می‌برم و می‌گویم: ای آتش! این دوست مرا رها کن و این دشمن من است او را بگیر. سپس امام دست حارث را گرفت و فرمود: ای حارث همین‌گونه که دستت را گرفتم پیامبر دستم را گرفت درحالی‌که از حسادت قریش و منافقین به پیامبر شکایت نمودم و او فرمود: وقتی‌که قیامت برپا شود من ریسمان و دامن خدا را بگیرم و تو ای علی! دامن مرا بگیری و شیعیانت دامن تو را بگیرند…
سپس امام سه بار فرمود: ای حارث! تو با آن‌کسی که دوستش داری هستی و همراه اعمالت می‌باشی. حارث از جا برخاست و از شدّت خوشحالی نمی‌توانست لباس خود را جمع کند و روپوش خود را می‌کشانید و می‌گفت: «پس‌ازاین سخن، هیچ باکی از مرگ ندارم که من بر مرگ وارد گردم، یا او بر من وارد شود. (قبض روح، ص 104)»

قرآن:

خداوند متعال در آیات 119-117 سوره‌ی شعراء می‌فرماید: «(نوح) گفت: خدایا! قوم، مرا تکذیب کردند. اکنون میان من و آن‌ها جدایی بیفکن و مرا و مؤمنانی را که با من هستند رهایی ‌بخش. پس ما، او و کسانی را که با او بودند رهایی بخشیدیم».

حدیث:

امام سجاد علیه‌السلام به خداوند عرض می‌کند:
«… و تو آن‌کسی هستی که در بخشش برتر از کیفرش هست و تو آنی که عطایش افزون بر منعش می‌باشد…» (صحیفه سجادیه، دعای شانزدهم، نیایش هنگام درخواست بخشش.)

توضیح مختصر:

سبک و سیاق هرکسی در تضرّع و مناجات، نوعی خاص است و آن بستگی به حال درونی فرد دارد. آن‌کسی که گناه می‌کند و تائب می‌شود، با کسی که در مقام خوف و ترس از عذاب و قیامت است باهم فرق می‌کنند. امیدواران و علاقه‌مندان به‌حق، نوعی بیان دارند که شکایت‌کنندگان، آن بیان را ندارند، پس می‌گوییم حال مُحبّ، متوسل، نیازمند، عارف، ذاکر و زاهد، یک حال نیست. لذا در شرح‌حال انبیاء می‌بینیم که از موسی کلیم‌الله بیشترین مناجات و تضرّع و راز و نیاز نقل‌شده است؛ مناسب کلیم الاهی، این تقاضا را دارد.
وقتی موسی علیه السّلام صحبت می‌کند، به یک سبک و ساز نیست، مثلاً به خداوند در مقام مناجات عرض می‌کند: «خدایا! یکی، از تو باران می‌خواهد و یکی، آفتاب. یکی باد و یکی، هوای آرام؛ و تو بر احوال آنان مطلع هستی و هریک را مطابق حکمت، خشنود می‌گردانی و روزی می‌دهی.» (انوار العرفان 3/352)
ولی درجایی دیگر، به خداوند عرض می‌کند: «تو قریبی یا بعید؟»
ببینید: مکان، زمان، سنین عُمر، قبل از پیامبری و بعد از مبعوث شدن به رسالت و… فرق می‌کند و به این دلیل، حالات انسان در مناجات، گوناگون است. فقط مراقبه و توجّهی می‌خواهد که این تضرّعات، عادت نشود و مناجات، در چهارچوب نباشد بلکه دعاکننده، خود را رها کند و اختیار مناجات را به دست حق‌تعالی بدهد تا کیفیت، بالا باشد و لذت مناجات را درک نماید.

1- مناجات با تنی عریان

شیخ بهایی فرمود: دانشمندی گوید: یک سال به حج رفته بودم. هنگام طواف، بادیه‌نشینی را دیدم که پوست آهویی پوشیده بود و می‌گفت: «پروردگارا! آیا شرم نمی‌کنی که مرا آفریده‌ای و من باید عریان تو را مناجات کنم؟ تو بخشنده هستی!»
یک سال بعد که به حج رفتم. همان روستایی را دیدم که با لباس‌هایی مناسب و با غلامانی چند، به حج آمده بود. از او پرسیدم: «آیا تو همان کسی نیستی که سال قبل، تو را با آن اوصاف دیدم و به خداوندت چنین می‌گفتی؟»
گفت: «آری! من همان هستم. حیله‌ای در کار کردیم، زدیم و کارگر افتاد.» (کشکول شیخ بهایی، ترجمه‌ی کریم فیضی، ص 81)

2- فضیل بن عیاض

عارفی نقل کرد: یک روز عرفه، زمانی که مردم مشغول دعا بودند، فضیل بن عیاض را دیدم که همچون زنی فرزند مُرده می‌گریست و سوزمندانه، اشک می‌ریخت.
زمانی که غروب آفتاب رسید و شب نزدیک شد، ریش‌های خود را به دست گرفت و سر به آسمان برداشت و گفت: «هرچند که آمرزیده شوی، باز وای بر تو!» و آنگاه همراه با مردم منقلب شد! (همان، ص 84)»

3- لباس مناجات

به ابن داوود کوفی گفتند: «برای انجام دادن کاری، همراه ما نزد پادشاه بیا!» او درحالی‌که جامه‌هایی کهنه بر تن داشت، برای این منظور از جایش برخاست گفتند: «آیا نمی‌خواهی لباس‌هایت را عوض کنی و لباسی که تو را آرایش دهد و بیاراید بپوشی؟»
جواب داد: «لباس‌هایی را که می‌گویید، فقط برای مناجات باخدا بر تن می‌کنم.» [نه زمانی که می‌خواهم پیش سلطان بروم.] (همان، ص 88)

4- سه جمله

طاووس یمانی گوید: «شبی در حجر اسماعیل (جنب کعبه) بودم که علی بن الحسین علیه السّلام وارد شد. با خود گفتم: مردی است از دودمان پیامبر صلی‌الله علیه و آله خوب است به دعایش گوش دهم تا ببینم چه می‌گوید؛ او در دعای خود می‌گفت: «الهی عبِیدُکَ بِفِنائِک، سائِلُکَ بِفِنائِک، مِسکینُکَ بِفِنائِک: خدایا بنده‌ی تو، محتاج تو، مسکین تو، بر درگاهت آمده است.» این جملات را به خاطر سپردم و هرگاه آن‌ها را می‌خواندم، خداوند فرجی در کارهایم ایجاد می‌نمود.»
از کتب دیگر استفاده می‌شود که این ذکر را در سجده باید گفت. (کشکول شیخ بهایی، ترجمه‌ی کریم فیضی، ص 90)

5- جبّار زمین به‌سوی جبّار آسمان

عبدالله بن ابراهیم خراسانی گوید: «سالی، هارون‌الرشید، خلیفه‌ی عباسی به حج رفته بود. من نیز با پدرم در مناسک حج بودم. ناگهان هارون را دیدم که با سر و پایی برهنه، دست‌های خویش را به‌طرف آسمان گرفته و درحالی‌که بر ریگ‌های داغ توقف نموده بود، می‌گریست و می‌گفت: «خداوندا! تو، تو هستی و من هم، من هستم! من بازگشت کننده‌ی با گناهان بسیار و تو بازگشت کننده‌ای با بخشش بسیار، پس مرا ببخش!»
پدرم به من گفت: «جبّار زمین را بنگر که چگونه به‌سوی جبّار آسمان، به تضرّع و زاری ایستاده است!» (همان، ص

 

 

 

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 62 سوره‌ی هود می‌فرماید: «ای صالح! آیا ما را از پرستش آنچه پدرانمان می‌پرستیدند بازمی‌داری؟ بی‌گمان ما ازآنچه تو ما را بدان می‌خوانی سخت دچار شکّیم».

حدیث:

امام حسن عسکری علیه‌السلام فرمود: «بازگشت شخص معتاد از عادتش مانند معجزه است.» (بحارالانوار، ج 75، ص 274 -تحف العقول)

توضیح مختصر:

هر صفتی از خوب و بد، اگر در درون انسان عادت شود و دائمی گردد، بعد از چند سال ملکه می‌شود. این ملکه شدن، قاعده‌ی صددرصدی ندارد که بشود گفت: مثلاً بعد از پنج سال دروغ‌گویی، این صفت رذیله، ملکه می‌شود. فقط می‌شود گفت که رجوع از صفتی که عادت شده، واقعاً سخت است؛ معجزه یا توّسل یا همّت قوی می‌خواهد که این توفیق نصیب شود. در صفات پسندیده و فضایل اخلاقی، هیچ بحثی نیست، فقط رذایل هستند که دست‌وپا گیر شده و موجب کیفر و عذاب می‌شوند.
پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «اگر شنیدید کسی از اخلاق خویش دست کشیده، باور نکنید چراکه دوباره به حالت اوّل خود بازمی‌گردد.» (راه سعادت صفحه 12) پس ملکات راسخه و ثابته اگر ایمانی و حمیده باشند که باید بر مؤمن، آفرین گفت، امّا اگر ملکات شیطانی و مذموم باشند، حجاب اکبر و مانع صعود و ترقی هستند و تخلیه و برطرف کردن آن‌ها، بسیار مشکل است و هرچند در نفْس رسوخ کند، از حق دورتر و در چنگال شیطان نفس گرفتارتر می‌گردد و از سعادتمندی و عاقبت‌به‌خیری وا‌می‌ماند. اگر چنین کسی، در پی مداوا برنیاید و به توسل و زاری نیفتد، بر قلبش میخ پایانی زده شده و درب قلب بسته می‌گردد. او دیگر حالت استماع را ندارد و پند را نمی‌پذیرد و دیگر بهترین جواهر از مطالب وحی و آسمانی نیز برایش جلوه‌ای ندارد.

1- پیری و ملکات

علمای اخلاق گویند: «هر صفتی که در انسان ملکه شود، بیرون کردن آن بسیار مشکل است.» پیرمردی با ریش‌سفید گریه می‌کرد و می‌گفت:
«بااینکه شهوت از من رفته اما نمی‌توانم به زنان نامحرم نگاه نکنم.»
ملهبی گوید: «نزد منتصر، خلیفه عباسی (م 248) بودم که پیرمرد فرتوتی به نام جمّاز وارد شد. خلیفه به من گفت: «از او بپرس که در وجود او چیزی برای زنان باقی ‌مانده است؟» من این مطلب را از او پرسیدم. پیرمرد گفت: آری، گفتم: آن چیست؟ گفت: دلّاکی‌شان را بنمایم. منتصر از این سخن او چنان خندید که به پشت افتاد.»(کشکول شیخ بهایی رحمه الله علیه، ص 141)

2- ده، یازده

مالک دینار گوید: روزی به عیادت مریضی رفتم. نگاه کردم دیدم اجلش نزدیک است. کلمه شهادت بر وی عرضه کردم و مریض نمی‌گفت. هرچند جهد کردم فایده‌ای نداشت. وی می‌گفت: ده، یازده. پس گفت: «ای شیخ! پیش من کوهی آتشین است، هرگاه قصد کلمه شهادت می‌کنم آتش قصد من می‌کند.» از شغل او پرسیدم گفتند: «مال به ربا دادی و سود خوردی و پیمانه کم دادی.» (تذکره الاولیاء ص 54)

3- دائمی و همیشگی

چنان چه صفتی پسندیده یا ناپسند، در انسان دائمی شود آن صفت ملکه گردد. صفات اعم از زشت و زیبا، نوعاً دائمی و همیشگی‌اند؛ مگر بعضی صفات که گاهی از انسان صادر می‌شود. اگر صفت رذیله‌ای دائمی شده و به‌اصطلاح، جزو ذات شده باشد، ملکه‌ی نفسانی می‌شود. برای دفع صفت زشتی که ملکه شده، کوشش بی‌حد، همّت والا و استمداد از حق‌تعالی لازم و ضروری است. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمود: «اگر شنیدید کسی از اخلاق خویش (صفتی که در او ملکه شده) دست کشیده باور نکنید، چراکه دوباره به حالت اوّلی خود بازمی‌گردد.»
ازاین‌جهت است که بعضی می‌گویند: بعد از چهل‌سالگی مداوای ملکات رذیله مشکل است؛ مگر نظر خاص خداوند و یا توجّه یکی از اولیای خدا شامل حال شخص شود و یا در حادثه‌ای، سرش به سنگ بخورد و بیدار شود.

4- بنان طفیلی

بنان طفیلی از کسانی بوده که ملکه پرخواری و حرص بر خوراک خوردن او زبان زد شد. او درباره نشانه حرص گفت: نشانه‌اش این است که در طعام خوردن یک‌لقمه در دهان گذاشته و یک‌لقمه را می‌آویزد و دو چشم در لقمه دیگر اندوخته می‌دارد.
از او پرسیدند غایت سرور تو در کدام وقت است؟ گفت: «هرگاه ببینم جوان مردان دیگ‌های ایشان می‌جوشد و درب خانه‌های ایشان بسته نیست و سینه‌های آنان از دیدن مهمان تنگ‌شده نباشد.» (لطائف الطوائف، ص 354)

5- واعظ مرائی

ابوالعلای مرائی واعظی بود مشهور و به سُمعه (شنواندن عمل خود را به کسی) و ریا موصوف. روزی بر سر منبر گفت: مردم مرا مرائی می‌گویند و حال‌آنکه در کمال صدق و اخلاصم و از شائبه ریا و سُمعه خلاصم؛ و همیشه در اخفای طاعات و مستر عبادات می‌کوشم و خیرات و مبرّات خود را از همه مردم می‌پوشم.
دیشب صدر گفت: نماز گزارده‌ام، امروز روزه دارم، صد درهم صدقه داده‌ام و امشب و فردا نیز همین طاعت را به‌جا خواهم آورد و هر چه در راه رضای خدای صدقه خواهم داد و آن را به هیچ‌کس ظاهر نخواهم کرد و آن میان من و خدای من است! (همان، ص 189)