بایگانی دسته ی س – ش

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 83 سوره‌ی صافات می‌فرماید: «بی‌گمان ابراهیم از پیروان او (نوح) بود».

حدیث:

امام علی علیه‌السلام فرمود: «خداوند سبحان توجهی به‌سوی زمین کرد، پس برگزید برای ما شیعیانی که ما را یاری کنند؛ در شادی ما شادی کنند و در اندوه ما اندوهناک باشند.»
(غررالحکم، ج 1، ص 604)

توضیح مختصر:

شیعه یعنی پیرو و مراد از شیعه، اثنی عشری است. بهترین مصادیق شیعه علائم و آثار و نشانه‌هایی است که در وجودشان است و هرکدام بیشترین نشانه‌ها را داشته باشند، کامل‌ترند و در پیروی مصداق اَتمّ و اکمل را دارند.
شیعه کسی است که تقوا را پیشه کند و فرمان‌بردار خداست و به فروتنی و خشوع و رد کردن امانت متّصف بوده و بسیار یاد خدا کند، نیکی به پدر و مادر نماید و بینوایان را رسیدگی کرده و یتیمان را نوازش نماید؛ به زیارت برادران دینی اهتمام داشته و در هنگام خشم ستم نمی‌کند و به هنگام خشنودی اسراف نمی‌کند؛ برای همسایگان موجب برکت و برای هم‌نشینان موجب سلامت است. سخاوت و بخشش به برادران از صفت ممتاز اوست و با دشمنان مجاورت و رفاقت نمی‌کند.
اگرچه از گرسنگی بمیرد از دشمن علی علیه‌السلام گدایی و تقاضا ننماید، طماع و حریص بر دنیا نیست، شراب نمی‌آشامد، راست‌گویی سیره‌ی کاری اوست. به عیادت بیمارانِ شیعه‌ی مرتضی علی علیه‌السلام می‌رود، به حقوق دیگران اجحاف و تجاوز ننماید. زینت ائمه علیه‌السلام می‌باشد و کاری نمی‌کند که موجب رنجش امام خود شود، از مهم‌ترین روش اخلاقی این است که گفتارش را، کردارش تصدیق کند و نفاق به خود راه ندهد.

1- حساب شیعیان در قیامت

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هرگاه روز قیامت شود خداوند حساب شیعیان ما را بر ما قرار می‌دهد پس:
1. آنچه از گناهان بین آن‌ها و بین خداوند باشد، پیامبر صلی‌الله علیه و آله از درگاه الهی برایشان طلب بخشش می‌کند.
2. آنچه بین آن‌ها و بین مردم بوده باشد از مظالم (و حقوق) حضرت محمد صلی‌الله علیه و آله آن را از طرف ایشان ادا خواهد کرد.
3. آنچه بین آن‌ها با ما باشد ما به آن‌ها می‌بخشیم تا بدون حساب وارد بهشت شوند.»
(بحارالانوار، ج 7، ص 274)

2- خوش به حال شیعیان

امام کاظم علیه‌السلام فرمود: «خوش به حال شیعیان ما که در زمان غیبت قائم ما به ریسمان ما چنگ می‌زنند. در دوستی به ما و بیزاری از دشمنان ما ثابت‌قدم‌اند. آنان از ما و ما از آنانیم. آن‌ها به امامت ما ائمه خشنود و ما نیز به چنین شیعیانی خشنودیم. پس خوشا به حالشان؛ به خدا سوگند آنان در روز رستاخیز همراه ما در درجه‌ی ما (جایگاه و مقام ما) خواهند بود (هم والله مَعَنا فی درجاتِنا).»
(منتخب الاثر، ص 219 -تقویم قدس، سال 1382)

3- در درجات امام
در زمان کسالت ابوحمزه‌ی ثمالی، ابو بصیر خدمت امام صادق علیه‌السلام رسید. حضرت احوال ابوحمزه را پرسید. ابو بصیر عرض کرد: «او مریض بود.» فرمود: «هرگاه به نزد او برگشتی سلام مرا برسان و بگو: در فلان ماه و در فلان روز وفات خواهی کرد.» عرض کرد: «فدایت شوم! به خدا ما با او انس داشتیم و او از شیعیان شما است.»
فرمود: «راست گفتی؛ آنچه نزد ما برای شماست، بهتر است برای شما.» عرض کرد: «شیعه‌ی شما با شماست؟» فرمود: «هرگاه از خدا بترسد و مراقب پیغمبر خود باشد از گناهان خود را نگاه دارد با ما در درجات ما خواهد بود.»
(همان، ص 168)

4- سه صفت

امام باقر علیه‌السلام به جابر فرمود: «شیعه‌ی علی علیه‌السلام کسی است که:
1. چون بانگ سگان، بانگ نکند.
2. چون طمع کلاغان، طمع نکند.
3. از مردم سؤال نکند؛ هرچند از گرسنگی بمیرد.»
(وسیله النجاه، ص 77 -بحار، ج 68، ص 165)

5- مقام شیعیان

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «حواریون (شیعیان) حضرت عیسی از شیعیان ما مطیع‌تر نیستند، چون هیچ‌کدام به خاطر حضرت عیسی کشته نشدند؛ ولی شیعیان ما پس از رحلت پیامبر:
1. ما را یاری کردند.
2. برای ما شهید شدند.
3. سوزانده می‌شوند.
4. عذاب می‌شوند.
5. در شهرها آواره می‌گردند؛ خداوند به خاطر ما آنان را پاداش خوبی می‌دهد.»
(دویست داستان، ص 10)

6- شیعیان شهیدند

1. امام زین‌العابدین علیه‌السلام درباره‌ی آیه‌ی 19 سوره حدید «آنان که به خدا و رسولش ایمان آوردند آن‌ها به حقیقت راست‌گویان هستند و نزد خدا اجر شهیدان است و پاداش اعمال و نور ایمان را می‌یابند.»
فرمود: «این آیه مختص ما و برای شیعیان ماست.»
2. امام صادق علیه‌السلام فرمود: «قسم به خدا نیستند شهدا مگر شیعیان ما اگرچه بر رختخواب بمیرند.»
3. منهال قصاب گوید به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: «از خدا بخواهد که شهادت را نصیب من کند.» امام فرمود: «مؤمن شهید است و آیه‌ی مذکور را قرائت کردند.»
4. امام زین‌العابدین علیه‌السلام فرمودند: «شیعیان ما نیستند مگر صدیق یا شهید.»
(تفسیر الثقلین، ج 5، ص 264)
چون درجات شیعیان و قربشان به ائمه فرق می‌کند، لذا درجه‌ی مؤمن، صدیق و شیعه در درجات شهادت متفاوت است.

قرآن:

خداوند متعال در آیات 2 -1 سوره‌ی بلد می‌فرماید: «قسم به این شهر مقدس (مکه) شهری که تو در آن ساکنی».

حدیث:

امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «بدترین شهرها، آن جایی است که مردم ساکن در آن، امنیّت ندارند.»

توضیح مختصر:

وطن اصلی هر کس، جایی است که متولد شده و وطن ثانوی آنجایی است که در آن زندگی می‌کند. ازآنجایی‌که شهری که پیامبر متولد شد مکه بود، مشرکین در پی آن برآمدند تا پیامبر صلی‌الله علیه و آله را از زادگاهش بیرون کنند و همان سبب هجرت پیامبر صلی‌الله علیه و آله شد.
خداوند هم فرمود: «همان‌طور که مشرکین شما را از وطن آواره کردند شما هم آن‌ها را از شهر و دیارتان برانید و خداوند بازمی‌دارد شما را از دوست داشتن کسانی که در کار دین با شما جنگ کرده و شما را از خانه‌هایتان بیرون رانده.»
(سوره‌ی ممتحنه، آیه‌ی 9)
هجرت پیامبر از شهر و هجرت امیرالمؤمنین از زادگاهش به مدینه ابتدای تاریخ هجری اسلام به شمار آمد.
خداوند غنائم جنگ را اختصاص به بینوایان مهاجری داد که از دیارشان و اموالشان رانده شدند که خواستار فضل خدا و خشنودی او می‌باشند. (سوره‌ی حشر، آیه‌ی 8) در طول تاریخ بسیار بودند که کافران و معاندین آن‌ها را از شهرهایشان بدون دلیل بیرون کردند و هیچ گناهی نداشتند جز این‌که می‌گفتند: پروردگار ما خداست. (سوره‌ی حج، آیه‌ی 40) و خداوند در سوره‌ی بلد آیه‌ی اوّل می‌فرماید: «به این شهر مکه که تو در آن هستی سوگند می‌خورم شهر مکه با سایر شهرها فرق دارد.» چون شهر حرام است نباید در آن جنگ کرد و جای اقامت و استقرار است چون پیامبر در آنجا ساکن است و دشمنی مشرکین به خاطر حرمت پیامبر صلی‌الله علیه و آله و این شهرِ محترم است.
چون قریش احترام مکه را داشتند ولی حرمت پیامبر صلی‌الله علیه و آله را نداشتند بااینکه شهر حرمتش به پیامبر صلی‌الله علیه و آله بود به او بی‌احترامی می‌کردند به‌طوری‌که او را از شهر بیرون کردند.

1- مدینه

حسین مکاری گفت: وارد بر شهر بغداد شدم، در زمانی که امام جواد علیه‌السلام در بغداد و نزد خلیفه در نهایت جلالت بود. با خود گفتم که حضرت جواد علیه‌السلام با این مرتبتی که در اینجا دارد، از طعام‌های لذیذ و احترامات و غیره، دیگر به مدینه بازنخواهد گشت. چون این خیال در خاطر من گذشت، دیدم آن جناب سر به زیر افکند و بعد سر بلند کرد درحالی‌که رنگ مبارکش زرد شده بود و فرمود: «ای حسین! نان جو با نمک نیم کوب در حرم رسول خدا صلی‌الله علیه و آله، نزد من بهتر است ازآنچه که در اینجا مشاهده می‌کنی.»
(منتهی الامال، ج 2، ص 333)

2- فارس (شیراز)

وقتی شاپور ذوالاکتاف (م.379) اسیر رومیان شد، بیمار گشت. دختر پادشاه که عاشق او شده بود گفت: «برای شفای مرضت چه می‌خواهی؟» گفت: «یک شربت آب دجله تا بنوشم و یک‌مشت خاک اصطخر (فارس) تا ببویم.»
دختر، کسی را فرستاد و بعد از چند روز آنچه می‌خواست، حاضر گردانید. پس، از آن جرعه‌ای بنوشید و آن خاک ببویید و از مرض شفا یافت.
(نوادر راغب، ص 395)

3- بصره

بصره، در سال 14 هجری بنا شد و مدتی پایتخت اُمویان بود. امیرالمؤمنین علیه‌السلام به ابن عباس، والی بصره نوشت: «بدان که بصره، فرودگاه شیطان و کشتگاه فتنه‌هاست» در نهج‌البلاغه هم در مذمت مردم اهل بصره، چنین نوشت که: «لعنت بر تو! که زود خراب می‌شوی و عذاب و درد در تو بسیار است؛ و مردمِ تو، بغض ما اهل‌بیت را دارند.»
امام حسین علیه‌السلام برای شش نفر از شخصیت‌های بصره نامه نوشت که هرکدام رئیس گروهی بودند و هیچ‌کدام به خاطر تعلّق به وطن و دنیاپرستی حاضر نشدند. فقط یزید بن مسعود به طرف کربلا حرکت کرد. (امّا زمانی رسید که امام حسین علیه‌السلام کشته شده بود) و چند نفر محدود ازجمله، یزید بن نبیط بصری با دو پسرش در کربلا شهید شدند.
(فرهنگ عاشورا، ص 78)

4- کربلا

کربلا سرزمینی است که حضرت آدم علیه‌السلام در طلب حوا، مرورش به کربلا رسید و پایش به زمین خورد و خون‌آلود شد. سپس به او گفتند: «یکی از فرزندانت به نام حسین علیه‌السلام در اینجا کشته می‌شود.»
حضرت ابراهیم علیه‌السلام با اسب بر این زمین عبور می‌کرد که بر زمین خورد و سرش شکست. به او گفتند: «خون یکی از فرزندانت در اینجا ریخته خواهد شد و شهید می‌گردد.»
کشتی حضرت نوح علیه‌السلام به کربلا رسید و دچار تلاطم شد و علت را چنین گفتند که به خاطر کشته شدن حسین بن علی علیه‌السلام است.
حضرت اسماعیل علیه‌السلام از کربلا عبور می‌کرد، گوسفندانش آب نخوردند، علت را جویا شد، پس قضیه‌ی لب تشنگی امام حسین علیه‌السلام را برای او نقل کردند.
پیامبر صلی‌الله علیه و آله این سرزمین را از نزدیک دیده و حضرت علی علیه‌السلام بعد از جنگ صفین در کربلا فرود آمد و فرمود: «اینجا محل کشته شدن عشّاق است.»
(رمز المصیبه، ج 1، ص 67 – 53)

5- کوفه

کوفه به معنای شنزار سرخ آمده و بنای شهر، دایره بوده و طور سینین در قرآن به کوفه تفسیر گردیده است؛ و از چهار شهری است که شهری به شرف آن نمی‌رسد.
درهمی تصدّق در آن، به صد درهم نوشته گردد و دو رکعت نماز، صد رکعت نوشته خواهد شد. مسافر می‌تواند در مسجد کوفه نماز را تمام بخواند، محل نماز پیغمبران و محل نماز حضرت مهدی علیه‌السلام است، هزار پیغمبر و هزار وصی پیغمبر در آن نماز کردند، از مسجدالاقصی با فضیلت‌تر است، ستون حضرت ابراهیم علیه‌السلام در این جاست، ستون حضرت آدم علیه‌السلام که خدا توبه‌ی او را قبول کرد ستون هفتم می‌باشد، در یکی از معراج‌ها، پیامبر صلی‌الله علیه و آله در این مسجد نماز گزارد و به معراج رفت.
(مفاتیح‌الجنان، فصل پنجم، ص 715)

قرآن:

خداوند متعال در آیه 93 سوره‌ی نمل می‌فرماید: «بگو سپاس، خداوند راست؛ به‌زودی نشانه‌های خویش را به شما می‌نمایاند آنگاه آن‌ها را خواهید شناخت».

حدیث:

امام علی علیه‌السلام فرمود: «هر کس شناختنش درست باشد نفس و همّتش از عالم فانی بازگردانده شود.»
(محجه البیضاء، ج 1، ص 345)

توضیح مختصر:

موضوع شناخت، دایره‌اش بسیار وسیع است. شناخت خدا، پیامبران، قرآن، معاد، اولیاء، احکام و … در تمام آن‌ها ابزار شناخت از علم، تجربه، کشف در درجاتشان تأثیر دارد، چون کنه شناخت بعضی موضوعات ممکن نیست. به همان اندازه که باور و یقین آن در قلب آمده، معرفت به همان مقدار می‌آید.
ذات خداوند و کنه آن قابل شناخت نیست؛ اما هر کسی به‌اندازه‌ی علم و کشف خود، خداوند را به وسع وجودی خود می‌شناسد. از آن‌طرف عدم شناخت هم، کوری می‌آورد و غفلت و جهل حجاب بصیرت می‌شود درنتیجه منکرین و کافرین نسبت به معارف الهیه در نوعی عناد و لجاجت به سر می‌برند.
شناسایی مسائل علمی در ابزار علم و مسائل عقلی در محدوده‌ی شناخت خردمندان است؛ اما ابزار شناخت حقیقت به ابزاری چون صفای باطن و تهذیب نفس احتیاج دارد که به کشف و شهود، حقایق را دریابد و این سومی، کار هر کس نیست چون مسائل مکاشفات کار هرکسی نیست.
اگر در موضوعی انسان شناخت داشته باشد مانند مسئله‌ی مُردن، پس چرا شخص خود را آماده‌ی معالم پس از مرگ نکند. معلوم می‌گردد یقین او بسیار کم است و غفلت او را گرفته و نمی‌گذارد؛ چون کمال معرفت تصدیق می‌خواهد و تا کمال نیاید تصدیق به آن موضوع هم کامل نگردد.

1- شناخت ائمه و اصحاب

یقین را به شک؛ و آشکار را به چیز مخفی (و نامعلوم) رها مکن و چیزی را که به چشم ندیدی و فقط دیگران آن را برایت نقل کردند، حکم نکن. خداوند غیبت و بدگمانی به برادران دینی را بزرگ شمرده است، چه طور انسان به‌طور مطلق با نادرستی و افترا و بهتان، درباره‌ی اصحاب خاص رسول‌الله جرئت گفتن کند. خداوند فرموده: «به خاطر بیاورید زمانی که این شایعه را از زبان یکدیگر می‌گرفتید و با دهان خود سخنی می‌گفتید که به آن یقین نداشتید و آن را کوچک می‌پنداشتید درحالی‌که نزد خدا بزرگ بود.» (سوره‌ی نور، آیه‌ی 15)
تا می‌توانی قول و فعل مردم را در غیاب و حضور، به‌خوبی حمل کن و جز این مکن که خداوند می‌فرماید: «برای مردم با نیکی سخن بگویید.» (سوره‌ی بقره، آیه‌ی 83) بدان که خدا بر پیامبر صلی‌الله علیه و آله عدّه‌ای از اصحاب (خاص) را اختیار کرد و به آنان کرامت بزرگ گرامی داشت و زینت داد و به زینت تأیید، نصرت و استقامت در مصاحبت پیامبر صلی‌الله علیه و آله در همه‌ی موارد خوب و مکروه همراه داشت و زبان پیامبر صلی‌الله علیه و آله را به فضایل و مناقب آنان گویا کرد، پس محبّت آنان را معتقد باش (مانند سلمان و ابوذر) و فضیلت ایشان را یاد کن. از مجالست اهل بدعت دوری کن که هم‌نشینی با آنان در قلب، کفر خفی و گمراهی آشکار به بار می‌آورد. اگر بر تو مرتبه‌ی بعضی از اصحاب مشتبه شد آن را به خداوند واگذار و بگو: خداوندا! من دوست دارم، هر که تو و رسولت را دوست دارد و دشمن می‌دارم هر که تو و رسولت را دشمن دارد؛ زیرا خداوند بیش از این مکلّف نکرده است. به نقل صحیح از سلمان فارسی نقل شده است که به رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله وارد شدم، به من نگریست و فرمود: ای سلمان خداوند عزّوجل، پیامبر و رسولی را مبعوث نکرد مگر دوازده نقیب برای آنان قرار داد. گفتم: «یا رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله! پیروان اهل کتاب از تورات و انجیل را می‌شناسم.»
فرمود: «ای سلمان نقبای دوازده‌گانه‌ی مرا که خداوند برای امامت بعد از من قرار داد می‌شناسی؟» عرض کردم: «خدا و رسولش دانا هستند.»
فرمود: «ای سلمان خداوند مرا از نور برگزیده‌ی خود آفرید و برای خود خواند، پس اطاعتش کردم. از نور من علی علیه‌السلام را خلق کرد و او را برای پیروی خویش خواند و او اطاعت کرد. از نور من و نور علی علیه‌السلام، نور فاطمه علیها السّلام را خلق کرد و او را خواند، پس او اطاعت کرد. از نور ما سه نفر حسن و حسین علیه‌السلام را آفرید و آن‌ها را دعوت کرد، آنان پیروی کردند. پس خداوند ما را به پنج اسم از اسماء خود خواند: خداوند محمود و من محمد، خدا علی و این (پسرعمویم) علی علیه‌السلام، خدا فاطر و این (دخترم) فاطمه علیها السّلام، خدا صاحب احسان و این (سبطم) حسن علیه‌السلام، خدا محسن و این (سبط دیگرم) حسین علیه‌السلام است.
خداوند از نور حسین علیه‌السلام، نُه امام خلق کرد و همه را به خویش دعوت کرد و آن‌ها پذیرفتند. قبل از آن‌که آسمان ساخته شود و زمین پهن گردد و هوا و ملک و بشری آفریده شود ما آن هنگام انواری بودیم که خداوند را تسبیح می‌کردیم و فرمانش را می‌شنیدیم و پیروی می‌نمودیم.»
عرض کردم: «یا رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله! من و پدر و مادرم فدای شما باد! کسی که حق معرفت اینان را بشناسد برایش چیست؟» فرمود: «کسی که حق معرفت آنان را بشناسد و اقتداء به آنان کند و از دشمنانشان دوری بجوید، به خدا قسم با ما هر جا که رویم و باشیم، خواهد بود.»
عرض کردم: «یا رسول‌الله صلی‌الله علیه و آل! آیا ایمان جز معرفتشان به اسماء و انسابشان حاصل می‌گردد؟» فرمود: «نه! همین مقدار کافی است.» عرض کردم: «پس کجاست رسیدن شناخت من به آنان؟» فرمود: «آیا حسین علیه‌السلام را شناختی؟» عرض کردم: آری. فرمود: «بعد از حسین سید عابدین علی بن الحسین، بعد فرزندش محمد بن علی شکافنده‌ی علم اوّلین و آخرین از پیامبران و مرسلین، بعد جعفر بن محمد زبان خداوند صادق، بعد موسی بن جعفر فرو برنده‌ی خشم و صبر کننده در راه خدا، بعد علی بن موسی‌الرضا راضی به سرّ خداوند، بعدش محمّد بن علی که برگزیده‌ی خلق خدا شد، بعدش علی بن محمّد هدایت‌کننده به‌سوی خدا، بعد حسن بن علی ساکت و امین بر سرّ خدا، بعد از او فرزندش «ابن الحسن» ناطق و قائم به حق خداوند است.»
سلمان گفت:
من گریه کردم و عرض کردم: ای رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله! من تا زمان آنان خواهم بود؟ فرمود: «ای سلمان! این آیه را بخوان. هنگامی‌که نخستین وعده فرارسید گروهی از بندگان پیکارجوی خود را بر ضدّ شما برمی‌انگیزانم (تا شما را در کوبد وقت خروج امام زمان) خانه‌ها را جستجو می‌کنند و این وعده‌ی قطعی است. سپس شما را بر آن‌ها چیره می‌کنیم و شما را به‌وسیله‌ی دارایی‌ها و فرزندانی کمک خواهیم کرد و نفرات شما را بیشتر از دشمن قرار می‌دهیم.» (سوره‌ی اسراء، آیه‌ی 56)
سلمان گفت: گریه و شوقم بیشتر شد و عرض کردم: یا رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله آیا در عهد و زمان شما خواهد بود؟ فرمود: آری. سوگند به خدایی که محمّد را به پیامبری مبعوث کرد، این‌ها در عهد من و علی علیه‌السلام و فاطمه علیها السّلام و حسن و حسین علیهما السّلام و نُه نفر از ائمه از فرزندان حسین علیه‌السلام و به تو و کسی که از ماست و در راه ما مظلوم شود و آن‌که به مرتبه‌ی ایمان محض و خالص رسیده باشد، آری! والله ای سلمان! پس ابلیس و لشگریانش و کسانی که به کفر محض رسیده باشند حاضر شوند تا این‌که قصاص و خونخواهی خواهند شد و میراث گرفته گردد و خدا به کسی ستم نمی‌کند و ما تأویل این آیه هستیم: «می‌خواهیم بر آنان که در روی زمین ضعیف شده‌اند، منت بگذاریم و بگردانیم اینان را امامان و وارثان و تمکین دهیم آن‌ها را بر روی زمین و فرعون و هامان و پیروان آنان را ازآنچه وحشت داشتند، نشان می‌دهیم.» (سوره‌ی قصص، آیات 5 – 4)

2- شناخت پیامبران

خداوند از خزائن لطف، کرم و رحمت خویش، انبیاء را بهره‌مند ساخت و به آنان از مخزن علمش آموخت و از میان همه‌ی خلایق آنان را برای خود اختیار کرد. هیچ‌کس از خلایق شباهت به اخلاق و احوال آن‌ها ندارد. خداوند آنان را واسطه‌ی توجّه خلق به خودش قرار داد و محبّت و طاعت آنان را سبب رضایت خویش و مخالفت و انکار آنان را سبب خشم خویش قرار داد. خداوند هر قوم و گروهی را امر کرد که از پیامبران زمان خود متابعت کنند؛ پس نمی‌پذیرد قبول طاعتی را مگر به طاعت از پیامبران و گرامی داشتن آنان و شناختن حرمت و دوستی و بزرگی و عظمت و مرتبه‌ی آنان که نزد خداست. پس همه‌ی انبیای خدا را بزرگ بدان و مرتبه‌ی بلند آنان را از غیر ایشان پایین نیاور و عقل خود در مقامات و احوال و اخلاق آن‌ها تصرّف و تفسیر مکن مگر به بیان محکمی که از نزد خدا یا به اتفاق اهل بصیرت به شواهد رسیده باشد در فضایل و مراتب آنان. خدا آنان را (که انبیاء را پسر خدا دانند) گمراه نموده و چشم‌هایشان را کور کرده. کجا تواند کسی به حقیقت به مقامات الهی آنان رسد؟ اگر افعال و اقوال آنان را به کردار غیر ایشان مقابله کنی، هرآینه از مصاحبت ایشان خطاکار باشی و به معرفت آنان منکر شوی و به منزلت آنان نزد خدا جاهل شوی و از درجه‌ی حقایق ایمان و معرفت ساقط گردی پس بپرهیز و دوری کن.
(مصباح الشریعه، باب 68)

3- نه مجنون، نه عارف، نه عالم

ذوالنّون مصری گفت: روزی در شهری می‌رفتم پس طهارت گرفتم و پس از آن چشمم به کنار کوشکی (قصری، عمارتی) افتاد. کنیزکی دیدم بر کنگره (سر دیوار و تراس) آن ایستاده با جمال نیکو! خواستم با او سخن بگویم تا او را امتحان کنم. گفتم: «کنیز چه کسی هستی؟» گفت: از اهل مصر، سپس گفت: «چون از دور تو را دیدم، گفتم: مجنونی. چون نزدیک آمدی و طهارت گرفتی، گفتم: عالمی. چون از طهارت فارغ شدی، گفتم: عارفی. چون به حقیقت نگاه کردم دیدم نه مجنونی، نه عالمی، نه عارفی.» گفتم: چرا؟ گفت: «اگر مجنون (دیوانه) بودی، طهارت نمی‌گرفتی. اگر عالم بودی، به نامحرم نگاه نمی‌کردی. اگر عارف بودی به جز حق‌تعالی به دیگری توجّه نمی‌کردی.» این را بگفت و ناپدید شد.
(پند پیران، ص 113 -داستان عارفان، ص 112)

4- من آنم که خود دانم

یکی از بزرگان را در مجلسی بسیار ستودند و در وصف نیکی‌های او زیاده روی کردند. او سر برداشت و گفت: «من آنم که خود دانم.» (خودم را می‌شناسم، دیگران از عیوب من بی‌خبرند.)
طاووس را به نقش و نگاری که هست، خلق **** تحسین کنند و او خجل از پای زشت خویش
(حکایت‌های گلستان، ص 110)

5- عادتم این است

شمس تبریزی پیر مولانا گفت: «مرا عادت این است که کسی آمد بَر من، می‌پرسم که‌ ای خواجه! تو می‌گویی یا می‌شنوی؟ اگر بگوید: می‌گویم؛ سه شبانه‌روز پیاپی می‌شنوم تا بگریزد و مرا رها کند. اگر بگوید که: من می‌شنوم، آن‌وقت من می‌گویم.»
(مقالات شمس، ص 4)

6- محمّد را به خدا شناختم

سلمان فارسی گوید: ازجمله مسائلی که جاثلیق مسیحی از حضرت علی علیه‌السلام پرسید این بود: «شما خدا را به‌واسطه‌ی محمّد شناختی یا محمّد را به خداوند شناختی؟» امام فرمود: «خدا را به‌واسطه‌ی محمّد صلی‌الله علیه و آله نشناختم ولیکن محمّد صلی‌الله علیه و آله را به خداوند عزّوجل شناختم، هنگامی‌که او را خلق کرد و اندازه‌ها در او قرار داد. پس شناختم آن حضرت، مدبّری است مصنوع که خداوند او را با اراده تدبیر خویش الهام و شناسانده، چنان‌که خود را به ملائکه شناساند و طاعت خویش را بر آنان الهام نمود.»
(توحید شیخ صدوق، ص 286)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 147 سوره‌ی نساء می‌فرماید: «خدا چه نیازی به مجازات شما دارد اگر شکرگزاری کنید و ایمان آورید؟ خدا شکرگزار و آگاه است».

حدیث:

امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «شکر نعمت از فرود آمدن عذاب و نغمت الهی ایمنی دهد.»
(غررالحکم، ج 1، ص 574)

توضیح مختصر:

شکر، سپاس‌گزاری کردن، سپاس داشتن، ثنا گفتن بر احسان کسی را گویند. وقتی نعمتِ ولی‌نعمت در جایش صرف شود از زبان و گوش، چشم و مال و … مثلاً ولی‌نعمت یک طاعتی را خواسته، انجام می‌دهد و یا چیزی را نهی کرده انجام نمی‌دهد درواقع شکر آن نعمت را به‌جا آورده است؛ از آن طرف هر کاری در جهت منفعت شخصی و دفع ضرر شخصی انجام گیرد اگرچه نوعی شکر است اما کامل و تام نیست. تام وقتی است که فقط به خاطر خداوند باشد و الّا به خاطر جلب ثواب و دفع عقاب کاری انجام شود، بد نیست و تأثیر هم دارد اما کامل نیست.
چطور عبادت گاهی مانند تجارت را می‌ماند که ثواب دارد اما تامّ نیست چون هر کس شکر کند درواقع خودش سپاسگزاری کرده است.
«وَ مَن شَکَرَ فَانّما یَشْکُرُ لنَفسِه» (سوره‌ی نمل، آیه‌ی 40)
و قاعده‌ی شکر ازدیاد و فزونی دادن در قبال آن سپاس است. (سوره‌ی ابراهیم، آیه‌ی 7) وقتی بنده عمل بدی انجام می‌دهد مولا، بنده‌اش را عفو می‌کند، این درگذشتن سبب می‌شود سپاس گویی شود. (سوره‌ی بقره، آیه‌ی 52) دیدن نعمت‌های مادی و معنوی در شبانه‌روز کاری سخت نیست بلکه به اندک توجه و تفکر انسان درمی‌یابد که صفت سپاس‌گزاری را داشته باشد، چون نعمت‌ها به خاطر وفور و دائمی بودن قابل‌توجه نیستند، لذا غافل از شکر کردن آن نعمت‌ها می‌شود مانند نفس کشیدن که ممّد حیات است و کسی شکر این نعمت عظمی را به‌جا نمی‌آورد.

1- زخم پلنگ

سعدی گوید: مرد پارسایی را در کنار دریا دیدم، گویی پلنگی به او حمله کرده بود. زخمی جانکاه در بدنش بود و هرچه مداوا می‌نمود، بهبود نمی‌یافت. مدت‌ها به این درد مبتلا بود و بر اثر آن رنجور شده بود.
درعین‌حال شب و روز شکر خدا می‌کرد. از او پرسیدند: «خدا را به خاطر چه نعمتی شکر می‌کنی؟» در پاسخ گفت: «شکر به خاطر آن‌که خداوند مرا به مصیبتی گرفتار کرد، نه به معصیتی.»
(حکایت‌های گلستان، ص 115)

2- شکر نعمت

عوفی گوید: مولایی غلامی خردمند داشت. روزی با غلام خود به باغی می‌رفت. در میان راه خیار بادلنگی را نصف کرد و نیمی را به غلام داد و نصف آن را برای خود نگاه داشت تا بعد بخورد.
غلام با نشاط آن را خورد. وقتی مولایش شروع به خوردن کرد، آن را تلخ یافت.
گفت: «ای غلام! خیار بادلنگ به این تلخی به تو دادم و با نشاط تمام خوردی و حرفی نزدی، علت چیست؟»
غلام گفت: «ای خواجه! از دست تو شیرین و چرب بسیار خوردم، شرم داشتم که به این خیار تلخ ناراحتی و اعتراض خود را ظاهر کنم.»
ارباب گفت: «چون شکر نعمت چنین می‌گزاری، تو را در بندگی نگذارم»؛ و سپس او را آزاد کرد.
(جوامع الحکایات، ص 218)

3- شکر کدام نعمت

ابو هاشم جعفری گوید: دچار مضیقه و تنگنای شدیدی شدم. به خدمت امام هادی علیه‌السلام رسیدم. او اجازه‌ی ورود به من داد و من نشستم.
امام علیه‌السلام فرمود:
«ای ابوهاشم! می‌خواهی کدام‌یک از نعمت‌هایی را که خداوند به تو ارزانی داشته، شکرش را به‌جای آوری؟ که شکر نعمت، نعمتت افزون کند.» من بهت‌زده شدم و ندانستم چه بگویم؟ امام فرمود: «خدا ایمان را روزی تو قرار داد، پس در پرتو آن بدنت را بر آتش حرام کرد.
عافیت را روزی تو قرار داد، پس تو را بر طاعتش یاری فرمود. قناعت را روزی تو قرار داد، پس تو را از تشریفات زندگی و زیاده‌روی مصون داشت.»
سپس فرمود:
ای ابوهاشم! از آن روی، بدین گونه آغاز سخن کردم که پنداشتم، می‌خواهی در نزد من شکایت کنی که چه کسی با تو چنین کرده (که در مضیقه افتادی)؟ من دستور دادم یک‌صد دینار به تو داده شود؛ آن را بگیر.
(با مردم این‌گونه برخورد کنیم، ص 130 -امالی صدوق، ص 412)

4- پنج سجده‌ی شکر

رسول خدا صلی‌الله علیه و آله همراه جمعی از مسلمانان به مسافرت رفتند. همه سوار بر مرکب‌ها حرکت می‌کردند.
ناگاه دیدند پیامبر را از مرکب پیاده شده و پنج سجده پشت سر هم انجام دادند، سپس سوار بر مرکب شده و به پیمودن را ادامه دادند.
یکی از حاضران عرض کرد: «ای رسول خدا! امروز چیزی (پنج سجده) از شما دیدیم که قبلاً هرگز، چنین چیزی را از شما ندیده بودیم، رازش چه بود؟»
پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: هنگام حرکت، جبرئیل نزد من آمد و مرا بشارت داد که علی علیه‌السلام در بهشت است، پیاده شدم و سجده‌ی شکر به‌جای آوردم.
هنگامی‌که سر از سجده برداشتم، جبرئیل آمد و گفت: فاطمه علیها السّلام هم در بهشت با شماست، باز سجده‌ی شکر به‌جای آوردم.
بعد از سجده جبرئیل علیه‌السلام به من گفت: حسن و حسین علیهما السّلام دو آقای جوانان بهشت هستند. سجده‌ی شکر به‌جای آوردم.
بعد از سجده، جبرئیل گفت: هر کس این چهار نفر را دوست بدارد، در بهشت می‌باشد، باز سجده‌ی شکر انجام دادم.
بعد از سجده جبرئیل علیه‌السلام گفت: کسانی که دوستان آن‌ها را دوست بدارند، آن‌ها در بهشت هستند، باز سجده‌ی شکر انجام دادم. (و علت پنج سجده‌ی شکر، این‌ها بودند.)
(حکایت‌های شنیدنی،3، ص 164 -مجالس المفید، ص 20)

5- آیا بنده‌ی شکرگزار نباشیم؟

عطاء بن ابی ریاح گفت: روزی نزد عایشه رفتم و از او پرسیدم: «شگفت‌انگیزترین چیزی که در عمرت، از پیامبر اسلام دیدی چه بود؟»
او گفت: کار پیامبر همه‌اش شگفت‌انگیز بود، ولی از همه عجیب‌تر این‌که شبی از شب‌ها که پیامبر در منزل من بود به استراحت پرداخت، هنوز آرام نگرفته بود که از جا برخاست و لباس پوشید و وضو گرفت.
بعد به نماز ایستاد، آن‌قدر اشک ریخت که جلو لباسش از اشک چشمش تر شد. سپس سر به سجده نهاد و چندان گریست که زمین از اشک چشمش تر شد، سپس سر به سجده نهاد و چندان گریست که زمین از اشک چشمش تر شد و هم چنان تا طلوع صبح منقلب و گریان بود. هنگامی‌که بلال او را به نماز صبح خواند، پیامبر صلی‌الله علیه و آله را گریان دید، عرض کرد: شما که مشمول لطف خدا هستید، چرا چنین گریانید؟ فرمود:
«آیا نباید بنده‌ی شکرگزار خدا باشم؟ چرا نگریم درحالی‌که در شبی که گذشت، آیات تکان‌دهنده‌ای (سوره‌ی آل‌عمران: 194 – 190) بر من نازل شد. وای به حال آن‌کس که آن‌ها را بخواند و در آن‌ها نیندیشد.»
(داستان‌های تفسیر، ص 184 -تفسیر نمونه، ج 3، ص 231)

قرآن:

خداوند متعال در آیات 227-224 سوره‌ی شعراء می‌فرماید: «شاعران کسانی هستند که گمراهان از آنان پیروی می‌کنند، آیا نمی‌بینی آن‌ها در هر وادی سرگردان‌اند؟ و سخنانی می‌گویند که عمل نمی‌کنند؟ مگر شاعرانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام می‌دهند و خدا را بسیار یاد می‌کنند».

حدیث:

پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «بعضی از شعرها، حکمت است و بعضی بیان‌ها، سحرآمیز است.»

توضیح مختصر:

شاعر، کسی است که کلام موزون را با معانی متناسب و الفاظ را با جلوه‌هایی خاص، با هنر و ذوقی که دارد آراسته می‌نماید و شعر، دلیل بر این است که شاعر به آنچه گفته معتقد و عامل است، لذا در زمان پیامبر صلی‌الله علیه و آله مخالفین ایشان، اشعاری را در هجو پیامبر و دین اسلام می‌سرودند ولی پیامبر کلمات قرآنی را به‌عنوان هدایت و اندرز قرائت می‌کردند.
اساس قرآن بر وحی و اساس شعر بر قوه‌ی ذوق و علم و تجربیات است و این معنا موجب شده هر دسته از شاعران در یک وادی گام برداشتند. بعضی با تخیلات واهی و کلمات فریبنده به‌صورت حق و درست، الفاظ فریبنده را به خورد خواننده داده‌اند. بعضی شعرا در مسیر حق و حقیقت شعر سرودند و راه طریقت را نشان دادند و از حق الیقین مطالبی را به شعر درآوردند که در طول تاریخ زبان زد شده است.
ازآنجایی‌که کلمات قرآن بسیار دقیق، ظریف و موزون بود، در اوّل اسلام، مخالفین پیامبر صلی‌الله علیه و آله گفتند: «او شاعر است یا مجنون» خداوند در جواب فرمود: «ما او را شعر تعلیم نکردیم.» (سوره‌ی یس، آیه‌ی 69)
پیامبر شاعر نبوده اما شعرِ خوب را مدح کرده است. گروهی بر پیامبر وارد و کلمات ناموزون گفتند، پیامبر صلی‌الله علیه و آله به حسّان بن ثابت فرمود: «جواب آن‌ها را بده.» وقتی شعرش به پایان رسید اقرع بن حابس از بزرگان مخالفین گفت: «شاعرِ محمد، بهتر از شاعر ماست.»

1- شاعر دزد!

روزی حکیم و شاعر معروف، انوری ابیوردی (م 583) در بازار بلخ می‌گذشت، دید عده‌ای جمع شده‌اند و مردی ایستاده و اشعار و قصاید می‌خواند و مردم گوش می‌دهند و او را تحسین می‌کنند.
انوری جلو آمد و مشاهده کرد که آن شخص اشعار او را به نام خودش می‌خواند. پس گفت: «ای مرد! این اشعار از کیست که می‌خوانی؟» گفت: «انوری»، گفت: «انوری را می‌شناسی؟» گفت: «چه می‌گویی، من خودم انوری هستم.»
انوری بخندید و گفت: «شعر دزد، شنیده بودم، اما شاعر دزد ندیده بودم.»
(لطائف الطوائف، ص 227)

2- حسّان بن ثابت

سه نفر بودند که پیامبر صلی‌الله علیه و آله را با اشعارِ هَجو، استهزا می‌نمودند: ابوسفیان فرزند حارث، عمروعاص و ضرار بن خطاب.
یکی از یاران پیامبر صلی‌الله علیه و آله به امیرالمؤمنین پیشنهاد کرد که جواب اینان را بدهید. حضرت فرمود: «از پیامبر صلی‌الله علیه و آله اجازه بگیرم.» پیشنهاد را عرض کرد و پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «آنچه می‌خواهند (جواب فحش و استهزاء) نزد علی نیست.» آنگاه فرمود: «چرا با زبانشان دفاع نمی‌کنند؟»
حسّان بن ثابت که از انصار و در شعر گفتن بی‌نظیر بود، عرضه داشت: «یا رسول‌الله! من این کار را به عهده می‌گیرم.» پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «چگونه آنان را هجو می‌کنی باآنکه بعضی از آنان مانند ابوسفیان، پدرش عموی من است؟»
عرض کرد: «به خدا قسم! شما را از میان ایشان بیرون می‌کشم همان‌طور که مو را از میان خمیر می‌کشند.»
او اشعار بسیاری در مدح پیامبر صلی‌الله علیه و آله و ذمّ دشمنانش سرود که بسیار عالی بود؛ ازجمله اشعاری به مناسبت روز غدیر سرود و همچنین تمام کلمات پیامبر صلی‌الله علیه و آله را درباره‌ی امیرالمؤمنین علیه‌السلام به شعر درآورد.
پیامبر صلی‌الله علیه و آله درباره‌ی حسّان دعا کرد و فرمود: «ای حسّان! تا وقتی‌که ما را به‌وسیله‌ی شعرت یاری می‌کنی، روح القدوس تو را کمک می‌کند.»
این جمله را که پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «تا وقتی ما را یاری می‌کنی» اشاره است به این‌که بعد از پیامبر صلی‌الله علیه و آله، او بعضی از اشعارش را در مدح خلفا و به خاطر مال گفته بود.
(پیغمبر و یاران، ج 2، ص 107)

3- سعدی

سعدی شیرازی (م 690) از شاعران ایرانی و دارای دو کتاب گلستان و بوستان است که دارای مطالب متنوعی اخلاقی، اجتماعی و تربیتی هستند. نوع حکایات او به خاطر این بود که بسیار سفر می‌رفت. حتی مدتی در بغداد در مدرسه‌ی نظامیه به تحصیل اشتغال داشت و از علامه شهاب‌الدین سهروردی (م 632) استفاده کرده و در سفر کشتی با او همراه بود.
او به کشورها و شهرهایی ازجمله روم، حجاز، شام، هند، کاشمر، سومنات، مصر و… سفر کرد. گویند قریب 30 سال به مسافرت و جهانگردی پرداخت و از تجربیات بسیاری از ملت‌ها و مردم و فرهنگ‌ها بهره برد تا جایی که چهارده سفر به حج رفت و برای جهاد به روم و هند هم رفت.
خلاصه آن‌که گلستان و بوستان او از تجربه‌ها پُر بوده و اشعارش بسیار پرمغز و ماندنی است.
گرچه به‌صورت ظاهر نوشته‌اند او مذهب شافعی داشت ولی در وصف پیامبر صلی‌الله علیه و آله، امیر مؤمنان علیه‌السلام و خاندان رسالت هم اشعاری جالب و مستحکم بیان فرموده است که از آن جمله می‌توان به این شعر او اشاره داشت:

سعدی اگر عاشقی کنی و جوانی **** عشق محمد بس است و آل محمد (صلی‌الله علیه و آله)

یا این شعر:

یا رب به نسل طاهر اولاد فاطمه **** یا رب به خون پاک شهیدان کربلا

و یا در وصف علی علیه‌السلام:

شیر خدا و صفدر میدان و بحر جود **** جهانبخش در نماز و جهان سوز در وغا
(وغا به معنای جنگ است؛ حکایت‌های گلستان، مقدمه کتاب، ص 27-1)

4- کُمیت

کُمیت (م 126)، فرزند زید، از طایفه‌ی بنی اسد، از اصحاب امام باقر علیه‌السلام و در شعر و شاعری سرآمد شعرای عصر خود بود.
اشعار او درباره‌ی دین و رهبران، بسیار نافذ است؛ تا جایی که 578 بیت از اشعار هاشمیات او بسیار دقیق بوده و استخدام کلمات، بسیار موزون می‌باشد. آنجا که می‌گوید:
«بنی‌هاشم، خاندان پیامبر موردعلاقه‌ی من هستند که برای آن‌ها سختی‌ها را به جان می‌خرم و حاضرم در خون خود غوطه‌ور شوم.»
وقتی این اشعار را نزد فرزدق شاعر خواند، گفت: «تو بر همه‌ی شعرای موجود و گذشته مقدم هستی.»
(به نقل الغدیره، ج 2، ص 184)
اشعاری نزد امام سجاد علیه‌السلام و در وصف آن حضرت خواند که به قصیده‌ی میمونه معروف است. امام فرمود: «ما از دادن پاداش به تو عاجزیم، ولی خدا تواناست» بعد فرمود: «بار خدایا! کمیت را بیامرز» و مبلغ چهارصد هزار درهم به او عطا کرد.
کمیت در محضر امام صادق علیه‌السلام و در ایام حج در منی اشعاری خواند. ازجمله درباره‌ی امام حسین علیه‌السلام شعری خواند و امام و اهل‌بیت امام گریه کردند. بعد حضرت دست‌ها را به‌سوی آسمان بلند کرد و گفت: «خدایا! گناهان گذشته و آینده‌ی پنهان و آشکار کمیت را بیامرز و آن‌قدر از فضل خود به او بده تا خشنود گردد.» پس لباس و هزار اشرفی به او دادند. کمیت عرض کرد: «دوستی من با شما برای دنیا نیست، بلکه برای آخرت است، لباس را چون تماس با بدن شما داشته، برای برکت می‌گیرم، ولی مال را قبول نمی‌کنم.»
(شاگردان مکتب ائمه، ص 166-149)

5- حافظ

حافظ (م 791) شاعری است معروف که کسی نیست اشعار او را نشنیده یا ندیده باشد. اشعار او درباره‌ی مقصود و معشوق، بسیار است و به زبان اشاره و کنایه و استعاره، مطالب عرفانی را بیان داشته است. جامعیّت و تبحّر او زبان زد خاص و عام است.
یکی از اشعارش که مورد اشکال قرار گرفت (البته از نظر فنی درست است هرچند که نوعاً در مقام دل و دلربا گفته می‌شود) این شعر است:

اگر آن تُرک شیرازی به دست آرد دل ما را **** به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را

گویند چون امیر تیمور گورکانی (م 807) ولایت فارس را مسخّر کرد و به شیراز آمد، حافظ شیرازی را طلبید. او همیشه منزوی بود. به فقر و فاقه زندگی را می‌گذرانید. سید زین‌العابدین گنابادی که نزد امیر تیمور قربی داشت و مرید حافظ بود، او را نزد امیر تیمور آورد. امیر دید آثار فقر و ریاضت از ظاهرش پیداست؛ گفت: «ای حافظ! من به ضرب شمشیر، تمام روی زمین را خراب کردم تا سمرقند و بخارا را معمور و آبادان کنم و تو را آن را به یک خال هندو می‌بخشی و این شعر (اگر آن ترک شیراز…) را می‌گویی؟»
حافظ فرمود: «از این بخشندگی‌هاست که به فقر افتاده‌ام.» امیر تیمور بخندید و برای حافظ حقوقی لایق تعیین نمود.
(لطائف الطوائف، ص 223)