بایگانی دسته ی ح-خ

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 107 سوره‌ی نساء می‌فرماید: «خداوند هر خیانت‌کار و بدعمل را دوست ندارد.»

حدیث:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «برای تو نیست که شخص خائن را امین بدانی.»
(بحارالانوار، ج 78، ص 248)

توضیح مختصر:

خیانت، دغلی و نادرستی کردن را گویند. اگر کسی با پیامبر و امام، بیعت کرد و میثاق بست اما بعد نادرستی ورزید و نقض کرد به پیامبر خیانت کرده است. اگر چیزی را به رسم امانت به کسی بدهند از مال و متاع و آن کس آن متاع را معیوب کند یا غصب کند یا تجاوز نماید و یا انکار کند، خیانت است. یا شخصی ناموس خود را به خاطر رفتن مسافرت نزد کسی بگذارد و او نادرستی با ناموس شخص کند این هم خیانت است. مثلاً همیشه دشمن در فکر آن است با نوعی نقشه نادرست بین دو دوست و دو گروه را به هم بریزد. خداوند در قرآن سوره‌ی تحریم آیه‌ی 10 درباره‌ی دو زن خیانت‌کار چنین می‌فرماید: «خداوند برای کافران زن نوح و لوط را مثال آورده که تحت فرمان دو بنده‌ی صالح ما بودند ولی به آن‌ها خیانت کردند.» یعنی آنچه از حقوق که خداوند برای شوهر وضع کرده نادرستی کردند. باز برای نمونه خداوند در سوره‌ی بقره آیه‌ی 187 درباره‌ی اینکه شب‌های ماه رمضان در اوایل وجوب روزه، مجامعت با زنان حرام بود و مردها نافرمانی می‌کردند پس خدا فرمود: «شب‌های ماه رمضان با زنان خود هم‌بستر شوید؛ خدا چون می‌دانست که در قضیه‌ی مباشرت، نفس خود را به خیانت وا‌می‌دارند از شما درگذشت و آن را برای شما حلال کرد.»
پس نوع خیانت‌ها در یک موضوع خاص نیست، به معنای وسیع‌تر ناصوابی نمودن نسبت به هر کس را می‌شود نام خیانت گذاشت که نوعاً با ابزاری از حیله یا مکر و دورویی همراه است.

1- وزیر خیانت‌کار

در عهد پادشاهی گشتاسب، او را وزیری بود به نام (راست رَوِشن) که به سبب این نام موردنظر گشتاسب بوده و بیشتر از وزرای دیگر مورد مرحمت قرار می‌گرفت. این وزیر، گشتاسب را بر مصادره‌ی رعیّت تحریص می‌کرد و ظلم را در نظر او جلوه می‌داد و می‌گفت: «انتظام امور مملکت به خزانه است و باید ملت، فقیر باشند تا تابع گردند.» خود هم، مال زیاد جمع کرد و با گشتاسب از درِ دشمنی برآمد. گشتاسب به خزانه رفت و مالی ندید تا حقوق کارمندان را بدهد و شهرها را خراب و مردم را پریشان دید و متحیّر شد.
دل‌تنگ و تنها، سوار شد و به صحرا بیرون رفت و سیر کرد. در اثنای سیر در بیابان نظرش به گوسفندانی افتاد. به آنجا رفت و دید، گوسفندان خواب و سگی بر دار است، تعجّب کرد! چوپان را خواست و علّت بر دار شدن سگ را پرسید. گفت: این سگ، امین بود، مدتی او را پروردم و در محافظت گوسفندان به او اعتماد کردم. بعد از مدتی او با ماده‌گرگی دوستی گرفت و با او جمع شد. چون شب می‌شد ماده‌گرگ گوسفندی را می‌گرفت و نصف، خودش می‌خورد و نصف دیگر را سگ می‌خورد. روزی در گوسفندان کمبود و تلف مشاهده شد و پس از جستجو، به این خیانت سگ پی بردم. لذا سگ را بر دار کردم تا معلوم شود جزای خیانت و عاقبت بدکردار، شکنجه و عذاب است!
گشتاسب چون این ماجرا را شنید به خود باز آمد و گفت: رعیّت همانند گوسفندان و من مانند چوپانم باید حال مردم را تفحّص کنم تا علّت نقصان پیدا شود.
لذا به بارگاهش آمد و لیست زندانیان را طلب کرد و معلوم شد وزیر (راست روشن) آن‌ها را حبس کرده است و همه‌ی مشکلات از اوست. پس او را بردار کرد و اعلام نمود و گفت: ما به نام او فریفته شدیم.
کم‌کم مملکت، آباد و تدارک کار گذشته کرد و در کار اسیران اهتمام داشت و دیگر بر هیچ‌کس اعتماد نمی‌کرد.
(جوامع الحکایات، ص 313 -سیاست‌نامه خواجه نظام الملِک)

2- خیانت در کار زیارت

جناب حاج‌آقا حسن فرزند مرحوم آیت‌الله حاج‌آقا حسین طباطبایی قمی نقل کرد که: برای معالجه‌ی چشم از مشهد به تهران آمده بودم، همان زمان یکی از تجّار تهران که او را می‌شناختم به‌قصد زیارت امام هشتم به خراسان رفت. شبی از شب‌ها در عالم خواب دیدم که در حرم امام هشتم می‌باشم و امام روی ضریح نشسته‌اند، ناگاه دیدم آن تاجر تیری به طرف امام پرتاب نمود و حضرت ناراحت شدند. بار دوم از طرف دیگر ضریح تیری به طرف امام پرتاب نمود و حضرت ناراحت شد. بار سوم تیر از پشت به‌جانب امام پرتاب نمود که این دفعه امام به پشت افتادند. من از وحشت از خواب بیدار شدم. معالجه‌ام تمام شد و می‌خواستم به خراسان مراجعت نمایم، لیکن توقّف بیشتری کردم تا آن تاجر از خراسان برگردد و از حالش جویا شوم. از مسافرت برگشت و سؤالاتی کردم اما چیزی نفهمیدم تا اینکه خوابم را برایش تعریف کردم. اشک از چشمانش جاری شد و گفت: روزی وارد حرم اما رضا علیه‌السلام شدم و طرف پیش رو، زنی دست به ضریح چسبانده بود و من خوشم آمد و دست خود را روی دست او گذاشتم. زن رفت طرف دیگر ضریح، من هم رفتم باز دست خود را بر روی دست او گذاشتم. رفت طرف پشت سر، من هم رفتم. تا دست خود را به ضریح گذاشت، دست خود را روی دست او گذاشتم، از او سؤال کردم که اهل کجایی؟ گفت: اهل تهران. با او رفاقت نموده و به تهران آمدیم.
(راهنمای سعادت، ج 1، ص 257 -جامع الدور، ج 1، ص 448)

3- خیانت دختر به پدر

ساطرون که لقبش ضیزن بوده است پادشاه (حضر) بود که میان دجله و فرات قرار داشت در آنجا کاخی زیبا وجود داشت که آن‌ها (جوسق) می‌نامیدند. او یکی از شهرهای شاهپور ذی الاکتاف را غارت و تصرف کرد و خواهر شاهپور را گرفت و مردم بسیاری را کشت. چون شاهپور خبردار شد لشگری جمع کرد و به‌سوی او حرکت نمود. ضیزن در قلعه‌ای محکم متحصّن شد و این محاصره چهار سال ادامه یافت و کاری از پیش نرفت. روزی دختر ضیزن بنام (نضیره) که بسیار با جمال بود در بیرون قلعه می‌گشت و شاهپور چشمش به او افتاد و شیفته‌اش شد و برایش پیغام داد اگر تصرّف قلعه را نشان دهی با تو ازدواج می‌کنم. نضیره هم که علاقه به شاهپور پیدا کرده بود شبی سربازان قلعه را از شراب مست و درب قلعه را به روی لشکریان شاهپور باز کرد و (ضیزن) پدرش کشته شد. شاهپور با نضیره ازدواج کرد و شبی دید بستر او خون‌آلود است، علت را جویا شد، دید برگ (مو) در بسترش بود، به خاطر لطافت اندام، بدن خراشیده شد. گفت: پدرت چه غذایی به تو می‌داد؟ گفت: زرده‌ی تخم‌مرغ، مغز سر برّه، کره و عسل. شاهپور ساعتی تأمل کرد و گفت: «تو با چنین وسایل آسایش پدر، وفا نکردی آیا من با من وفا خواهی کنی؟!» دستور داد او را به دُم اسب بستند و اسب در بیابان تاختند تا خارهای بیابان از خون این دختر خیانت‌کار رنگین شود.
(نمونه معارف، ج 5، ص 142-مستطرف، ج 1، ص 210)

4- مرد هندی و امام ششم

امام کاظم علیه‌السلام فرمود: روزی در خدمت پدر بودم و یکی از دوستان وارد شد و گفت: عده‌ای در بیرون منزل ایستاده و اجازه‌ی ورود می‌خواهند. پدر فرمود: «نگاه کن ببین کیستند.» وقتی رفتم شتران زیادی را که حامل صندوق‌هایی بودند، مشاهده کردم و شخصی هم سوار بر اسب بود. به او گفتم: تو کیستی؟ گفت: «مردی از هندوستان و اراده تشرّف به خدمت امام را دارم.»
بازگشتم و به عرض ایشان رسانیدم. فرمود: «اجازه به این خائن ناپاک مده.» به آن‌ها اجازه ندادم و مدّت زیادی در همان‌جا اقامت کردند تا اینکه یزید و محمد بن سلیمان واسطه شدند و اجازه‌ی ورود برای آن‌ها گرفتند. مرد هندی وقتی وارد شد دوزانو نشست گفت: «امام به‌سلامت باد، مردی از هندم، مرا پادشاه با مقداری از هدایا خدمت شما فرستاده، چند روز است که به ما اجازه ورود نمی‌دهید. آیا فرزندان پیامبر چنین می‌کنند؟» پدرم سر خود را به زیر انداخت و فرمود: «علّت آن را بعد خواهی فهمید.» پدرم مرا دستور داد نامه‌ی او را بگیرم و باز کنم. در آن نامه پادشاه هند پس از سلام نوشته بود: «من به برکت شما هدایت یافته‌ام. برایم کنیز بسیار زیبایی به هدیه آورده بودند، هیچ‌کس را شایسته‌ی آن کنیز نیافتم، ازاین‌جهت او را با مقداری لباس و زیور و عطر تقدیم شما می‌کنم. از میان هزار نفر، صد نفر، از میان صد نفر، ده نفر و از میان ده نفر که صلاحیت امانت‌داری داشته باشد کسی را به نام (میزاب بن خباب) تعیین کرده او را همراه هدایا و کنیز نزد شما فرستادم.»
امام رو به من کرد و فرمود: «برگرد ای خیانت‌کار، هرگز قبول امانتی را که خیانت شده نمی‌کنم!» مرد هندی سوگند یاد کرد که خیانت نکرده‌ام. پدر فرمود: «اگر لباس تو گواهی به خیانت تو به کنیز دهد مسلمان می‌شوی؟» گفت: «مرا معاف دار.» فرمودند: «پس کاری که کردی به پادشاه هند بنویس!» مرد گفت: «اگر چیزی در این خصوص شما می‌دانی بنویس.» پوستینی بر دوش مرد بود و امام فرمود: آن را بینداز؛ پس پدرم دو رکعت نماز خواند بعد سر به سجده گذاشت فرمود: اللّهم اِنّی اَسئلُکَ ِبمَعاقِد العزّ… ایماناً مَعَ ایمانِهم، از سجده سر برداشت و روی به پوستین کرد و فرمود: «آنچه می‌دانی درباره‌ی این مرد هندی بگو.» پوستین همانند گوسفندی به هم آمد و گفت: ای فرزند رسول خدا، پادشاه این مرد را امین دانست و نسبت به حفظ کنیز و هدایا او را سفارش زیادی کرد. همین‌که مقداری راه آمدیم به بیابانی رسیدیم، در آنجا باران گرفت، هر چه با ما بود از باران خیس شد و پر آب گردید. چیزی نگذشت که ابر برطرف شد و آفتاب تابید. این خائن، خادمی را که همراه کنیز بود صدا زد و او را روانه‌ی شهر نمود تا چیزی تهیه کند. پس از رفتن خادم، کنیز را گفت: در این خیمه که میان آفتاب زده‌ایم بیا تا لباس و بدنت خشک شود. کنیز وارد خیمه شد و در مقابل آفتاب لباس خود را تا ساق پا بالا زد، همین‌که چشم این هندی به پای او افتاد فریفته شد و کنیز را به خیانت راضی نمود.» مرد هندی از مشاهده‌ی این پوستین به اضطراب افتاد و اقرار کرد و تقاضای بخشش نمود. پوستین به حالت خود برگشت. امام دستور داد آن را بپوشد. همین‌که پوستین بر دوش گرفت، پوستین بر گردن و گلویش حلقه وار پیچید و نزدیک بود آن مرد خفه و سیاه شود. امام فرمود: «ای پوستین! او را رها کن تا پیش پادشاه برگردد، او سزاوارتر است که کیفر خیانت این شخص را کند»؛ و پوستین به حالت اولیه برگشت. هندی با وحشت تمام درخواست قبول هدیه را کرد! امام فرمود: اگر مسلمان شوی کنیز را به تو می‌دهم، ولی او نپذیرفت. امام هدیه را پذیرفت ولی کنیز را رد کرد و آن مرد هندی به هندوستان بازگشت. بعد از یک ماه، نامه‌ی پادشاه هند رسید که بعد از عرض ارادت نوشته بود که: «آنچه ارزش نداشت قبول کردید ولی کنیز را قبول نکردید!» این کار مرا نگران کرد و با خود گفتم: فرزندان انبیاء دارای فراست خدادادی هستند، شاید آورنده‌ی کنیز خیانتی کرده باشد. لذا نامه‌ای به نام شما از خود نوشتم و به آن مرد گفتم: نامه شما رسید و از خیانت در آن متذکر شدید. به او گفتم: جز راستی چیزی تو را نجات نخواهد داد و او تمام قضیه‌ی خیانت کنیز و حکایت پوستین را برایم نقل کرد؛ و کنیز هم اعتراف کرد. دستور دادم هر دو را گردن زدند. من هم به یگانگی خدا و رسالت پیامبر گواهی و به عرض می‌رسانم که من بعداً خدمت خواهم رسید. طولی نکشید که تاج‌وتخت را رها کرد و به مدینه آمد و مسلمان حقیقی شد.
(پند تاریخ، ج 1، ص 217 -بحارالانوار، ج 11، ص 136)

5- حل مشکل!

در زمان خلافت عمر، مردی از انصار به حالت مُردن افتاد؛ دختری داشت و آن را به دوستش که وصیّ او بود سپرد تا بعد از مرگش، کاملاً او را حفظ کند. مرد به دستور خلیفه به سفر طولانی مأمور شد؛ و به خانه آمد و سفارش اکید به همسرش کرد و بعد به مسافرت رفت؛ و هر وقت نامه‌ای می‌نوشت سفارش دختر رفیقش را می‌کرد. سفارشات پی‌درپی شوهر، همسر را به این گمان انداخت که شوهر می‌خواهد از مسافرت بیاید و او را به عقد خود درآورد و هووی من شود و مرا از چشم او بیندازد. لذا با همسایه‌اش که زنی نابکار بود مشورت کرد و تصمیم گرفتند شب، دور هم بنشینند و دختر را شراب بدهند تا وقتی‌که کاملاً بی‌حال شد، با انگشت، تجاوز به بکارت او کنند؛ و همین کار را کردند!
بعد از چند روز شوهرش آمد سراغ دختر را گرفت، زن گله کرد و گفت: او به حمام رفت، وقتی برگشت دختری خود را از دست داده بود. مرد دختر را صدا زد و شکایت و گله کرد و علت را پرسید! دختر گفت: «زن تو افتراء بسته است. مرا شبی شراب داد و تجاوز به حریم من کرد.» مرد برای حل این مشکل به حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام مراجعه کرد و حضرت، زن و دختر را خواست و هرچه به زن گفتند حقیقت را بگو، نگفت. حضرت، قنبر را فرستادند دنبال زن همسایه و او را آورد و شمشیر کشیدند و فرمودند: «اگر واقع را نگویی و آنچه می‌گویم تکذیب کنی، با این شمشیر گردنت را می‌زنم!» حضرت خود قضایا را نقل کرد و همسایه تصدیق کرد. حضرت به آن مرد فرمود: زنت را طلاق بده و دختر را همان‌جا برایش عقد کردند و از آن زن، دیه‌ی کار ناشایست را گرفتند.
(جامع النورین، ص 248)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 56 سوره‌ی اعراف می‌فرماید: «خدا را از راه ترس و از روی امید بخوانید.»

حدیث:

پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «کامل‌ترین شما در عقل، آن کس است که خوفش از خداوند بیشتر باشد.»
(جامع السعادات، ج 1، ص 225)

توضیح مختصر:

خوف، ترس است. در اینکه مؤمن، باید بترسد، از چه چیزی بترسد؟ برای چه بترسد؟ گفته شده که خائف، از عذاب می‌ترسد یا از کاستی و نقصان که در اعمال کرده و از عواقب خود اطمینان ندارد. امّا بعضی ترس‌ها جنبه‌ی مادّی دارد یعنی می‌ترسد که مالش و ریاستش از دستش برود و این از جهت معنوی، خوفِ مذموم است.
و وعیدهای خداوند، خوف آور است. مخالفِ اوامر او، خود را در ورطه‌ی سخط و غضب می‌بیند امّا مؤمن، بین خوف و رجاء است و یک اعتدالی در او وجود دارد.
کسی که گریه می‌کند، یا به خاطرِ دوستی خداست و یا به خاطر عقوبت و عذاب و در افتادن در جهنّم و فشارِ قبر و سَکَرات موت است. علامت دوستی خدا، از زمزمه و رنگ و حال و گریه پیداست و انسان خائف از این نوع گرفتاری‌ها، از زمزمه و حال و بکائش مشخص است؛ چنانکه خداوند به شعیب علیه‌السلام فرمود: «اگر گریه‌ی تو از خوفِ آتش جهنّم است، ما تو را نجات می‌بخشیم.» عرض کرد: «گریه‌ام برای شوق ملاقات توست.» (الطیب البیان، ج 10، ص 224)
بعضی‌ها قالب خوف دارند (مانند حضرت یحیی علیه‌السلام) پس قبض هم بر آنان غالب است و اینان را نمی‌شود عوض نمود مگر به اندکی؛ چراکه انگار صفتِ ذاتی اوست. این کسان، مگر با معجزه و تصرّف، قالبشان تبدیل شود.
خائف، هارب است یعنی ترسو است و همیشه از آن چیزی که می‌ترسد فرار می‌کند. این موضوع، در بعضی آدم‌ها پیدا می‌شود امّا برای عدم فرار، باید بر سرِ خائف، تقویتی رجاء تزریق کرد تا هم خائف از عذاب باشد و هم امیدوار به رحمت او.

1- جوان خائف

سلمان فارسی از بازار آهنگران کوفه عبور می‌کرد، دید مردم دور جوانی را گرفته‌اند و آن جوان بی‌هوش روی زمین قرارگرفته است. وقتی‌که مردم حضرت سلمان را دیدند، از محضر ایشان درخواست کردند که دعائی بخواند تا جوان از حالت بیهوشی نجات یابد.
سلمان وقتی‌که نزدیک جوان آمد، جوان برخاست و گفت: مرا عارضه‌ای نیست. از این بازار عبور می‌کردم دیدم آهنگران چکش‌های آهنین می‌زنند، یادم آمد که خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: برای کفّار، گُرز گِران و عمودهای آهنین است که بر سر آن‌ها مهیّا باشد. (لَهُم مَقامَعُ مِن حَدیدٍ، سوره‌ی حج، آیه‌ی 21) تا این آیه را شنیدم این حالت به من دست داد.
سلمان به آن جوان علاقه‌مند شد و محبّت او در دلش جای گرفته و او را برادر خود قرار داد و پیوسته با همدیگر دوست بودند تا اینکه آن جوان مریض شد و در حالت احتضار افتاد. سلمان به بالین وی آمد و بالای سر او نشست.
در این حال سلمان به عزرائیل توجه کرد و گفت: «ای عزرائیل! با برادر جوانم مدارا کن و نسبت به وی مهربان و رئوف باش!»
عزرائیل در جواب گفت: «ای بنده‌ی خدا! من نسبت به همه‌ی افراد مؤمن، مهربان و رفیق می‌باشم.»
(داستان جوانان، ص 94)

2- زبان حال سنگ

روایت شده که یکی از انبیاء از مسیری عبور می‌کرد، سنگ کوچکی دید که آب زیادی از آن خارج می‌شود، از وضع آن تعجب نمود.
خداوند سنگ را به سخن گفتن واداشت و گفت: «از وقتی‌که شنیدم شعله و آتش، برخاسته از انسان و سنگ است (از ترسِ آنکه من هم از همان سنگ‌ها باشم) تابه‌حال می‌گریم.»
آنگاه آن سنگ از آن پیامبر خواست که برایش دعا کند تا از آتش در امان باشد و او دعا کرد. مدتی بعد باز عبور پیامبر به آنجا افتاد و دید همان‌گونه آب از سنگ جاری است. پرسید: «حالا دیگر برای چه گریه می‌کنی؟» پاسخ داد: «تا قبل از اطمینان به امانِ از آتش، گریه‌ی خوف می‌نمودم، اما اینک گریه‌ی شکر دارم و از سرور و خوشحالی می‌گریم.»
(شنیدنی‌های تاریخ، ص 388 -محجه البیضاء، ج 7، ص 142)

3- عقوبت با آتش

روزی امیرالمؤمنین علیه‌السلام با جمعی از اصحاب بودند که شخصی آمد و عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! من به پسری دخول کردم، مرا پاک کن.»
امام فرمود: «برو به منزل خودت، شاید صفرا یا سودا بر تو غلبه کرده باشد.» چون فردا شد باز آمد و اقرار بر عمل ناشایسته خود کرد؛ امام همان جواب را فرمودند. روز سوم آمد و اقرار کرد و امام جواب اول را دادند.
روز چهارم آمد و اقرار کرد، امام فرمود: حالا که چهار مرتبه اقرار کردی، پیامبر صلی‌الله علیه و آله برای حد این عمل، سه حکم فرموده است، یکی از این سه را انتخاب کن.
فرمود: شمشیر بر گردن زدن؛ یا انداختن از بلندی؛ یا سوزانیدن به آتشی با حالتی که دست و پا بسته باشد.
آن مرد گفت: «کدام‌یک از این سه عقوبت بر من سخت‌تر است؟» فرمود: «سوختن با آتش»، عرض کرد: «یا علی علیه‌السلام من همین را اختیار کردم.»
امام فرمود: «پس خودت را برای این کار آماده کن.» عرض کرد: حاضر شدم. برخاست و دو رکعت نماز خواند و بعدازآن گفت: «خداوندا مرتکب گناهی شده‌ام که تو می‌دانی و از عذاب تو ترسیدم و به خدمت وصی رسول‌الله و پسر عمومی آن حضرت آمده‌ام و از او خواستم مرا از آن گناه که انجام داده‌ام پاک کند.
او مرا مخیّر در سه نوع عذاب کرد و من سخت‌ترین آن‌ها را اختیار کردم، خداوندا! از رحمت تو می‌خواهم که سوختن را در دنیا کفّاره‌ام قرار بدهی و مرا در آخرت نسوزانی!»
بعدازآن برخاسته و گریه‌کنان خود را بر آن گودال انداخت که آتش در آن شعله می‌کشید. امام، از این منظره گریه کرد و اصحاب هم گریه کردند. فرمود: «ای مرد! برخیز از میان آتش که ملائکه را به گریه درآوردی، خداوند توبه‌ی تو را قبول کرد، برخیز دیگر به این کار نزدیک مشو!» در روایت دیگر دارد شخصی گفت: «یا امیرالمؤمنین آیا حدی از حدود خداوند را تعطیل می‌کنی؟» فرمود: «وای بر تو، هرگاه امام از طرف خدا منصوب باشد و گناه‌کار از گناه خود توبه کند بر خداست که او را بیامرزد.»
(داستان‌های زندگی علی علیه‌السلام، ص 51 -قضاوت‌های محیّرالعقول)

4- خائفان

وقتی‌که این آیه «البته وعده‌گاه جمیع آن مردم گمراه آتش دوزخ خواهد بود، آن دوزخ را هفت در است، هر دری برای ورود دسته‌ای از گمراهان معین گردیده است» (سوره‌ی حجر، آیات 44-43) بر پیامبر صلی‌الله علیه و آله نازل شد، چنان گریه می‌کرد که اصحاب از گریه‌ی او به گریه افتادند و کسی نمی‌دانست جبرئیل با خود چه وحی کرده که پیامبر این‌چنین گریان شده است.
یکی از اصحاب به در خانه دختر پیامبر رفت و داستان نزول وحی و گریه‌ی پیامبر را شرح داد. فاطمه علیها السّلام از جای حرکت نمود چادر کهنه‌ای که دوازده جای آن به‌وسیله‌ی برگ خرما دوخته شده بود، بر سر نمود و از منزل خارج شد.
چشم سلمان فارسی به آن چادر افتاد در گریه شد و با خود گفت: پادشاهان روم و ایران لباس‌های ابریشمین و دیبای زر بافت می‌پوشند، ولی دختر پیامبر چادری چنین دارد و در شگفت شد!
وقتی فاطمه علیها السّلام به نزد پیامبر صلی‌الله علیه و آله آمد، حضرتش به سلمان فرمود: «دخترم از آن دسته‌ای است که در بندگی، بسیار پیشی و سبقت گرفته است.»
آنگاه فاطمه علیها السّلام عرض کرد: «بابا! چه چیز شما را محزون کرده است؟» فرمود: «آیه‌ای را جبرئیل آورده و آن را برای دخترش خواند.»
فاطمه علیها السّلام از شنیدن جهنم و آتش عذاب چنان ناراحت شد که زانویش قدرت ایستادن را از دست داد و بر زمین افتاد و می‌گفت: «وای بر کسی که داخل آتش شود.»
سلمان گفت: «ای‌کاش گوسفند بودم و مرا می‌خوردند و پوستم را می‌دریدند و اسم آتش جهنّم را نمی‌شنیدم.»
ابوذر گفت: «ای‌کاش مادرم، مرا نزائیده بود که اسم آتش جهنّم بشنوم.»
مقداد می‌گفت: «کاش پرنده‌ای در بیابان بودم و مرا حساب و عقابی نبود و نام آتش جهنم را نمی‌شنیدم.»
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «کاش حیوانات درنده پاره‌پاره‌ام می‌کردند و مادرم مرا نزائیده بود و نام آتش جهنم نمی‌شنیدم.» آنگاه دست خود را بر روی سر گذاشته و شروع به گریه نمود و می‌فرمود:
«آه چه دور است سفر قیامت، وای از کمی توشه، در این سفر قیامت آن‌ها را به‌سوی آتش می‌برند، مریضانی که در بند اسارت‌اند و جراحت آن‌ها مداوا نمی‌شود، کسی بندهایشان را نمی‌گشاید، آب و غذای آن‌ها از آتش است و در جایگاه‌های مختلف دوزخ زیر و رو می‌شوند.»
(پند تاریخ، ج 4، ص 221 -بحارالانوار، ج 10، ص 26)

5- یحیی علیه‌السلام

حضرت یحیی پیامبر، وقتی دید روحانیون بیت‌المقدس روپوش‌هایی موئین و کلاه‌های پشمین بر تن و سر دارند، از مادر تقاضا کرد برایش چنین لباسی درست کند. بعد در بیت المقدّس همراه با أحبار مشغول عبادت شد.
روزی نگاهی به اندامش که لاغر شده بود انداخت و گریه کرد. خداوند به وی وحی کرد: «به این مقدار از جسمت که لاغر شده گریه می‌کنی؟ به عزّت و جلالم سوگند اگر کمترین اطلاعی از آتش داشته باشی بالاپوشی از آهن می‌پوشیدی تا چه رسد به این بافته شده‌ها.»
یحیی از این خطاب آن‌قدر گریست که گوشت بر گونه او نماند. زکریا روزی به فرزندش گفت: «پسر جان! من از خدا خواستم تا تو را به من بدهد که مایه‌ی روشنی چشمم باشی چرا چنین می‌کنی؟»
عرض کرد: «پدر! مگر تو نفرمودی: همانا در میان بهشت و جهنّم گردنه‌ای است که به جز کسانی که از خوف خدا بسیار گریه کنند از آن گردنه نتوانند بگذرند؟» فرمود: «چرا من گفتم!»
حضرت زکریا هرگاه می‌خواست بنی‌اسرائیل را موعظه کند به‌طرف راست و چپ نگاه می‌کرد اگر یحیی را می‌دید نامی از بهشت و جهنّم نمی‌برد. روزی زکریا علیه‌السلام مردم را موعظه می‌کرد، یحیی درحالی‌که سر خود را در عبایش پیچیده بود آمد و در میان مردم نشست و زکریا او را ندید. شروع به موعظه کرد و گفت: خدا فرموده: در دوزخ کوهی است به نام سَکَران که در دامنه‌ی این کوه، بیابانی است به نام غضبان و در این بیابان چاهی است که عمق آن یک‌صد سال راه است و در این چاه تابوت‌هایی از آتش است که دورنش صندوق‌هایی از آتش است و لباس‌ها و زنجیرهایی از آتش، درون صندوق می‌باشد.
چون یحیی نام سکران شنید، سر برداشت و ناله‌ای کرد و آشفته روی به بیابان نهاد.
زکریا و مادر یحیی دنبال پیدا کردن یحیی رفتند و جمعی از جوانان بنی‌اسرائیل هم به احترام مادر یحیی در بیابان همراه شدند تا رسیدند به جایگاهی که چوپانی بود و گفتند: جوانی به این خصوصیات ندیدی؟ چوپان گفت: حتماً شما یحیی بن زکریا را می‌خواهید. گفتند: آری. چوپان گفت: الآن در فلان گردنه هست درحالی‌که قدم‌های خود را در آب گذاشته و دیده بر آسمان دوخته و راز و نیاز با خدای می‌کند. رفتند و او را یافتند، مادر یحیی سر فرزند را به سینه نهاد و به خدا قسم داد تا بیاید، پس همراه مادر به خانه آمد.
(رساله لقاءالله، ص 164-157 -امالی الصدوق)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 41 سوره‌ی انفال می‌فرماید: «بدانید! هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا و پیامبر و نزدیکان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از آن‌ها) است.»

حدیث:

عمران گفت: بر امام کاظم علیه‌السلام آیه‌ی خمس را قرائت کردم. امام علیه‌السلام فرمود: «آنچه برای خداست برای، پیامبر است و آنچه برای پیامبر است، برای ماست.» پس فرمود: «به خدا قسم رزق‌های مؤمنین را خداوند به پنج قسمت آسان نموده، یکی برای خودش و استفاده‌ی چهار قسمت دیگر برای آنان حلال است.»
(لئالی الاخبار، ج 3، ص 215)

توضیح مختصر:

طبق قرآن، یک‌پنجم مال (خمس آن) را باید داد که به دو قسمت: سهم امام علیه‌السلام و سهم سادات تقسیم می‌شود. خمس به 7 چیز تعلّق می‌گیرد: معادن، گنج، استخراجات از دریا، زمین، مال حلالِ مختلط به حرام، غنائم، ارباح مکاسب که مسائل مربوط به این‌ها در رساله‌های علمیّه نوشته شده است.
مسئله‌ی مالی خمس، از واجبات است و آیه‌ی 41 سوره‌ی انفال، صراحت در دادن خمس دارد. قوانین الهی به حکمت بنا نهاده شده و اگر در مسئله‌ی مالی، حقوق آن پرداخت نشود، مسائل جانبی و عوارضی از نظر دنیایی و آخرتی برای شخص دارد. چه آنکه در تزکیه‌ی مال، ازیک‌طرف برکت در مال می‌آید و از طرف دیگر، آنانی که استحقاق دارند به حق خود می‌رسند. در صورت عدمِ پرداخت، فشار بر افرادِ مستحق سبب می‌شود تا آن‌ها احیاناً به کار خلاف دست بزنند چون مسکین و درمانده و یتیم هستند و نیاز مبرم دارند و …
صدقات به سادات نمی‌رسد و عوضِ آن، خمس طبق قانون شرع به آنان می‌رسد و این، یک نوع شرافت است که خداوند برای ذوی القُربی یعنی خویشاوندان پیامبر صلی‌الله علیه و آله قرار داد.
در مسائل مالی، حقوقی حق‌تعالی وضع کرده مانند مسئله خمس مالی تا درنتیجه، ثروت گرایی و زر داری در جامعه رشد نکند و طغیانگری‌ها پیش نیاید. از آن‌طرف، مردمِ اجتماع، با صاحب پول از یک نظر شریک هستند. انگار مستحق، خمسِ از مال را مالک است و خمس دهنده، با این کارش دارد حوائجِ خمس گیرنده را برآورده می‌کند و از طرف دیگر، نموّ و برکت را در مالِ خود می‌آورد.

1- پیرمرد شامی

دیلم بن عمرو گوید: «ما در شهر شام ایستاده بودیم که اسیران آل محمد صلی‌الله علیه و آله را آوردند تا جلوی بارگاه، پیرمردی از اهل شام آمد و گفت: «خدا را شکر که شما را کشت و فتنه‌ی شما را قطع کرد.» امام سجّاد علیه‌السلام فرمود: «ای شیخ! گوش کن تا برایت دشمنی را که در نفْس توست آشکار کنم. آیا قرآن خوانده‌ای؟» گفت: «آری!» فرمود: «آیا حق خاصی بر غیرمسلمان پیدا کردی؟» گفت: «نه» فرمود: «در آیه‌ی 41 انفال، خدا فرمود: همانا هر غنیمتی برای خدا و رسول و خویشاوندان پیامبر است. می‌دانی که آنان چه کسانی هستند؟» گفت: «نه» فرمود: «ما هستیم.» گفت: «شما هستید!؟» فرمود: «آری!» پس پیرمرد، دستان خود را بلند کرد و گفت: «خدایا! از قتل آل محمد صلی‌الله علیه و آله و دشمنی با آنان توبه می‌کنم.»
(سفینه البحار، ج 1، ص 429 -تفسیر فرات کوفی)

2- انصاف ندارند

امام صادق علیه‌السلام به ابی جعفر احول فرمود: «قریش درباره خمس چه می‌گویند؟» گفتم: «گمان می‌کنند که خمس از برای آن‌هاست.»
فرمودند: «انصاف ندارند. به خدا سوگند اگر مباهله شد، با ما شد. اگر مبارزه بود با ما بود. حال، ما و آنان یکسانیم؟»
همانا پیامبر صلی‌الله علیه و آله در جنگ بدر برای مبارزه، غیر از اهل‌بیت را انتخاب نکرد در هنگام مباهله، علی علیه‌السلام و حسن علیه‌السلام و حسین علیه‌السلام و فاطمه علیها السّلام را آورد. پس برای اهل‌بیت، تلخی و سختی باشد و برای آنان شیرینی‌ها؟»
(نمونه معارف، ج 5، ص 108 -بحار، ج 50، ص 52)

3- از طرف مادر یا پدر

هارون‌الرشید، خلیفه‌ی عباسی، امام کاظم علیه‌السلام را دستگیر کرد و به جایگاه خود آورد. خلیفه، طوماری را که در آن، تهمت‌هایی نسبت به امام و شیعیان بود نشان داد.
امام علیه‌السلام چون با او معانقه کرد، غضب خلیفه فروکش کرد و گفت: «تو راست‌گویی و جدّت راست‌گوست.» و سؤالاتی از امام علیه‌السلام کرد ازجمله گفت: «از کجا می‌گویید آدمی اگر خمس را به اهلش ندهد، فسادی از طرف مادر یا پدر در او هست؟»
فرمود: «این سؤال را تاکنون هیچ‌یک از پادشاهان ننموده‌اند و از پدران من نیز این سؤال نشده، پرده از روی آن برمدار.»
(تحف العقول، ص 403)

4- منتقم

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «رأی خدا، زمین ممتازی (محدودی) است که نامش انتقام گیرنده است. چون خدا به بنده‌ای مالی عطا کند و حق خدا را از آن ندهد، خداوند یکی از زمین‌ها را بر او مسلط کند، پس مالش در آن تلف شود و وقتی مُرد، آن را به جای گذارد.»
(لئالی الاخبار، ج 3، ص 216)

5- مانند کوه اُحُد

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «در نزد خدا چیزی بهتر از مالی که برای امام علیه‌السلام داده شود نیست و خداوند، یک‌درهم را، در بهشت مانند کوه اُحد برای او قرار می‌دهد.
کسی که گمان کند امام به آنچه در دست مردم است احتیاج دارد، کفر ورزیده؛ همانا مردم به پذیرفتن آن از جانب امام محتاج‌اند.»
(لئالی الاخبار، ج 3، ص 217)

حدیث:

امام علی علیه‌السلام فرمود: «به درستی که برای دل‌ها اندیشه‌های بدی باشد و عقل‌ها از آن‌ها منع می‌کند.»
(غررالحکم، حدیث:3433)

توضیح مختصر:

آنچه به قلب انسان خطور می‌کند از دو حالت خارج نیست: یا بدون اختیار به‌وسیله‌ی قوه‌ی خیال در قلب پدید می‌آید، می‌گذرد و باقی نمی‌ماند. این‌گونه خطورات چون از اختیار انسان خارج است عقابی ندارد یعنی خداوند این‌ها را حساب نمی‌کشد. ولی خواطری که به اختیار وارد قلب می‌شود، یعنی به‌واسطه‌ی قوه‌ی متصرفه، خودِ شخص آن را به ذهنش وارد می‌کند، اگر این خواطر آثار خارجی داشته باشد به حساب کشیده می‌شود و اگر در خارج ذهن اثری و عملی نداشته باشد گرچه گناه نیست اما زمینه‌ساز خطورات دیگر و سبب اشتغال فکری می‌گردد و در درازمدت عملاً خود را نشان می‌دهد. مثلاً در اتاقی که سفید هست چراغی روشن و فتیله‌ی آن بسیار کوتاه و درب اتاق بسته باشد، در درازمدت، اتاق سفید، بوی دود می‌گیرد و آثار سیاهی همانند گردوغباری سیاه، بر دیوار می‌نشیند.
خطورات نفسانیِ موهوم، با ایمان و عقاید یقینی منافات ندارند بلکه مایه‌ی آزار و دردسر نفس می‌شوند و آرامش را از انسان سلب می‌کنند؛ اما خطورات مثبت و رحمانی سبب آرامش و ترغیب‌کننده به کارهای خیر و اعمال صواب می‌شوند ازاین‌جهت عالمان ربانی فرمودند: «فکر و خطور مثبت، زایش به کارهای مثبت را به بار می‌آورد و خطورات منفی زایش کارهای ناصواب را به بار می‌آورد.»

1- جواب خطورات

شخصی گفت: پشت سر عارف واصل سیّد مرتضی کشمیری می‌رفتم، به ذهنم خطور کرد که مگر کسی غیر از امام معصوم هم غیب می‌داند؟ در این هنگام سیّد مرتضی برگشت و به من گفت: «آری، مؤمنان هم می‌دانند!» فهمیدم که به خطور در ذهنم جواب داد. در روایت هم داریم که امام موسی بن جعفر علیه‌السلام علیه یکی از اقوام، مطالبی فرمود. راوی گوید: در آن مجلس به ذهنم خطور کرد که امام، ما را به احسان خویشاوندان امر می‌فرماید، ولی خودش درباره‌ی اقوام خود چنین می‌فرماید! تا در ذهنم چنین خطوری شد فوراً امام فرمود: «این هم که علیه آن خویشاوند گفتیم، از احسان ما به اوست؛ تا با اظهار اختلاف میان ما و او از دشمنان محفوظ بماند.»
(در محضر بهجت، ج 2، ص 11)

2- چندین با خود می‌گویی

ابا یزید اغلب به حج پیاده رفتی. هفتاد حج کرده بود. روزی دید که خلق در راه حج، از بهر آب، سخت درمانده‌اند و هلاک می‌شوند. سگی دید نزدیک چاه که حاجیان بر سر آن چاه انبوه شده بودند و مضایقه می‌کردند. آن سگ در ابا یزید نظر می‌کرد. الهام آمد که «برای این سگ، آب حاصل کن» ابا یزید منادا کرد: «که می‌خرد حجی مبرور، مقبول به شربتی آب؟» هیچ‌کس التفات نکرد. برافزودند: «پنج حج، شش حج تا به هفتاد حج رسید» یکی آواز داد که من بدهم. در خاطر ابا یزید بگذشت که زهی من که جهت سگی هفتاد حج پیاده به شربتی آب فروختم.
چون آب در سطل کرد و پیش سگ نهاد، سگ روی بگردانید. ابا یزید در روی افتاد و توبه کرد. ندا آمد که «چندین با خود می‌گویی این کردم و آن کردم جهت حق، می‌بینی که سگی قبول نمی‌کند.»
فریاد برآورد که: «توبه کردم، دگر چنین نیندیشم.» در حال سگ سر در سطل نهاد و آب خوردن گرفت.
(خزائن کشمیری، ص 209)

3- عقوبت خاطره

جنید بغدادی در مسجد شونیز با جماعتی منتظر جنازه‌ای بودند که بر وی نماز کند، درویشی را دید که در مسجد آمد و از حاضران کمک مالی خواست. جنید می‌گوید: در همان اثناء در خاطر من آمد که اگر این درویش به کسبی مشغول بودی، مؤنت خود را از دیگران بازداشتی، بهتر بودی. آن شب در خواب دیدم که مُرده‌ای پیش من حاضر کردند و گفتند: «از این تناول کن.» گفتم: «گوشت آدمی که مُرده، چون خورم؟» گفتند: «چنان‌که دیروز خوردی.» چون بدیدم، صورت آن درویش بود. دانستم که عقوبت به آن خاطر و ضمیر بگذشت. گفتند: «نمی‌دانی که امروز خاطر در حق تو هم چنان بود که به فعل آوردن آن در حق دیگران؟» گفتم: توبه کردم. در حال آن را از پیش من برداشتند.
(داستان عارفان، ص 112)

4- تاج کژ شد

روزی حضرت سلیمان علیه‌السلام بر تخت سلطنت نشسته بود و مرغان در هوا پر درآورده و قبه کرده بودند تا آفتاب بر سلیمان نتابد.
هم تخت، پَرّان (بر اَبر یا باد نشسته) هم قبّه بر هوا بود. ناگاه اندیشه‌ای که لایق شکر آن نعمت نبود در خاطر سلیمان بگذشت در حال، تاج بر سرش کژ گشت. فرمود: «ای تاج راست شو.» تاج به سخن آمد و گفت: «ای سلیمان تو (خاطر) راست شو.» سلیمان علیه‌السلام در حال به سجده افتاد که «ربَّنا ظَلَمْنا: خدایا بر خود ستم کردیم.» (سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 23) در حال، تاج کژ شده بی‌آنکه او را راست کند، بر سر، راست ایستاد. سلیمان علیه‌السلام به امتحان تاج را کژ می‌کرد، راست می‌شد.
مولانا بعد از نقل این قضیه می‌فرماید: عزیز من! تاجِ تو، ذوق توست، وجد و سرگرمی توست.
چون ذوق از تو رفت و افسرده شدی، تاج تو کژ شد.
(مجالس سبعه، ص 26)
ذوقی که ز خلق آید، زو هستی تن زاید **** ذوقی که ز حق آید، زاید دل و جان ای جان (دیوان شمس)

5- خواطر سوء

آنچه بر ذهن آید، اگر جنبه‌ی رحمانی داشته باشد، پسندیده است و از آن به خواطر رحمانی تعبیر می‌شود و چنان چه ناپسند بوده و جنبه‌ی شیطانی داشته باشد به خواطر سوء، تعبیر می‌شود. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «در قلب دو دروازه است، چیزی که وارد می‌شود یکی از مَلَک که به کار خیر وعده می‌دهد و به حق تصدیق می‌کند و دیگری از شیطان که به کار سوء وعده می‌دهد و حق را تکذیب می‌کند.» (بحارالانوار، ج 70، ص 39)
پس آنچه مقدمه‌ی فحشا است و به کردار بد دعوت می‌کند و به حرام می‌کشاند و سوءظن و گمان بد می‌آورد، خواطر سوء است و باید با اهتمام و همّت والاتر، از آن دوری کرد. البته بعضی‌ها آن‌قدر واردات ذهن آنان ضدّ و نقیض است که به سادگی نمی‌توانند آن را ترمیم و مداوا کنند. در معالجه باید مرزبانی از اراده، جلوی ذهن و قلب گذاشته و هر چیزی را که جنبه‌ی آرامش و طمأنینه دارد، اکتساب کرد؛ و این تِز را در نظر داشت ذهنی که همیشه منفی می‌بافد، فال بد می‌زند و نیّت سوء می‌آورد را می‌توان با فکر مثبت و تفأل به خیر و نیّت پاک دفع کرد. اگر مربوط به آمال است و در قلب خطور می‌کند، آینده ندیده را می‌توان با ذهن درست کرد که شاید به همین سبب، امر در افسردگی و اختلال و غصّه افتد. شناختن فرق بین خواطر رحمانی و شیطانی کار هر کس نیست ولیکن اهل سلوک نشانه‌هایی را گفته‌اند که تااندازه‌ای می‌شود تشخیص داد، اگرچه استاد حاذق راه‌رفته بهتر می‌تواند برای مریض، فرق این دو را تشخیص بدهد. آنچه در اندیشه آید که انحراف، گناه، تدلیس، تعلّقات دنیوی و نظایر این‌ها در آن باشد، جهتش شیطانی است و در این قسمت، اگر فشار روحی و درگیری و نزاع و مانند این‌ها باشد نیز از وسواس و اندیشه‌ی سوء خارج نیست. صِرف ورود یک خاطره‌ی بد گناه نیست اما اگر آن را در ذهن نگه بدارد و در پیرامون آن بگردد و فکر کند، احتمال دارد جنبه‌ی عملی هم به خود بگیرد و به گناه هم بیانجامد. یکی از چیزهایی که برای تزکیه نفس گفته‌اند، فکر (آن‌هم فکر خوب) در یک موضوع نمودن و حالت خلسه داشتن و بسیار سجده کردن (که شیطان از سجده بیزار است) می‌باشد. برای نفی خواطر سوء هر سه مورد مفید است به‌شرط ملازمت و مداومت تا به کلی خواطر نتوانند جایگاهی در دل پیدا کنند.
(راه سعادت، ص 68)

6- دفع خطور نسبت به استاد

ازآنجایی‌که سالکین مبتدی از خطورات در امان نیستند، لازمه‌ی حضور قلب، دفع افکار منفی است که به صورت‌های پراکنده وارد می‌شوند و گاهی منزل می‌کنند. ابتدا خطورات نسبت به سالکین همراه و سپس نسبت به استاد عارف شروع می‌شود. چون استاد، مربی معنوی است و حق بزرگی بر گردن سالک دارد، اشکال درونی به استاد، سبب مشکلات عدیده می‌شود.
(خزائن کشمیری، ص 202)

7- دفع واردات نفس

خطورات و وارداتی که بر نفس وارد می‌شود آنچه الهی است ممدوح و نور است و آنچه اشتغال فکری می‌آورد، منفی است و بر نفس ضرر وارد می‌کند و بیرون کردن و محو نمودنش کار آسانی نیست. سالکین در دفع، یکسان نیستند. چه‌بسا خطورات در کسی، همانند کشتی که درجایی لنگر می‌اندازد، در نفس آن شخص جا کرده و نتوانند به‌زودی آن را بیرون کند؛ و چه‌بسا سالکی به ساعت و زمانی کوتاه، آن را بیرون کند، جدول خاص برای دفع همگان نیست. چون مراتب و درجات سالکین مختلف است، لذا بیرون کردن این مطرب دغل، هم از نظر زمانی مختلف است.
(خزائن کشمیری، ص 193)

8- میهمان‌های ناخوانده

خداوندا! دل‌هایمان کاروان‌سرای شاه‌عباسی است، دسته‌دسته چارواداران می‌آیند و می‌روند. خزانه‌ی قلبمان چون انبار جهودها شده است، هر چه بخواهی در آن پیدا می‌شود.
خداوندا! بیا و در حق ما کرمی کن و این میهمان ناخوانده را بیرون کن.
(رند عالم سوز، ص 14)