نکوهش ریاکاری
قرآن:
خداوند متعال در آیهی 38 سورهی نساء میفرماید: «آنان، کسانی هستند که اموال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق میکنند و ایمان به خدا و قیامت ندارند. شیطان، قرین آنهاست و بد همنشینی است.»
حدیث:
پیامبر صلیالله علیه و آله فرمود: «بدترین عذاب روز قیامت، برای کسی است که طوری به مردم وانمود میکند که کارش خوب است درحالیکه هیچ خیری در او نیست.» (تفسیر معین، ص 183- کنزالمعال، خ 7485)
توضیح مختصر:
از دستورات اکید شیطان برای انسانها، ریاکاری است. موضوع ریا در امورِ شستن دست و صورت، میخ زدن به درب خانه، خریدوفروش، ساختوساز خانه و امثال اینها نیست بلکه در اموری هست که قصد قربت لازم دارد، یعنی رُکن اعظم هر کاری که نوعی عبادت و تقرب است نیّت خالص میباشد. از آن طرف، کسی که در این نوع کارها اخلاص به خرج ندهد و ریا کند و خودش را مطرح نماید و صورت ظاهر را از باطن، دوگانه نشان دهد، بسیار مذموم و منافی تقرّب الی الله است. کسی که انفاق میکند بهقصد خشنودی خدا، امّا ریا به خرج میدهد این، شرک خفی است؛ همانند منافق که ظاهرش با باطنش دوگانه بوده و مورد لعنت خداوندی است که کارش ناروا و گول زننده است. خودستایی، خودبرتربینی و تکبّر، همه از رذایل هستند و همهی کسانی که گرفتار اینها بودند به عذاب و عقوبت و محرومیت افتادند. دایرهی ریا، وسیع بوده و خرابیاش کمتر از عُجب و خودستایی نیست چون چیزی برای ثبت اعمال عبادی باقی نمیگذارد و درنتیجه، دائم بهنوعی شرک دچار است. آنکه نماز شب میخواند و کسی درون خانهاش نیست، روز تظاهر میکند و نماز شبش را میفروشد.
روزی که به حساب ریاکار میرسند، در خورجین اعمالش چیزی وجود ندارد و خسران دنیا و آخرت شامل حال او میشود. تازه، قرینش شیاطین هستند که هم در دنیا و هم در آخرت، در شعلههای آتش که هیزم آنها را خودش ساخته، میباشد؛ و بد جایگاهی است برای ریاکار در قیامت که رهایی آن از دوزخ بسیار سخت و مشکل است.
1- اجرت را بگیر
پیامبر صلیالله علیه و آله فرمودهاند: «نجات، در این است که بنده با خدا خدعه نکند که خدا با او خدعه خواهد کرد. کسی که نیرنگ ورزد، خدا ایمان را از دلش خلع کند و نَفْسش با وی خدعه کند.» پرسیدند: «چه طور میشود؟»
فرمود: «بنده به آنچه امر شده عمل میکند ولی قصدش چیز دیگری است. پس تقوای الهی بورزید و از ریا دوری کنید که شرک به خداست. همانا ریا کننده، روز قیامت، به این اسماء خوانده میشود: ای کافر! ای فاجر! ای غادر! ای خاسر! عملت محو گشت و اجرت باطل شد، پس از کسی که برای او کار میکردی اجرت را بگیر.»
(امالی صدوق، به نقل از پاورقی راه روشن، 6/200)
2- ریا در عمل
شدّادبن اوس گوید: پیامبر صلیالله علیه و آله را دیدم که گریان است، گفتم: «برای چه میگریید؟» فرمود: «بر امتم از شرک میترسم! نه اینکه امتم بتی و یا خورشید و یا ماه و یا سنگی را بپرستند؛ لکن در اعمالشان ریا میکنند.»
(محجه البیضاء، 6/141)
3- خدا و خرما
مردی به عباده بن صامت گفت: «من در راه خدا، با شمشیرم میجنگم و قصدم خدا و ستایش و مدح مردم است». او گفت: «هیچ ثوابی برایت نیست!» آن مرد سه بار این مسئله را پرسید و هر سه بار عباده جواب داد: «ثوابی ندارد». در آخرین بار گفت: خداوند میفرماید: «من بینیازترین بینیازان از شرک میباشم.»
(محجه البیضاء، ص 148)
4- گریه در مسجد
ابوامامه، مردی را در مسجد دید که در سجدهاش میگریست. به او گفت: «تو اگر در خانهات چنین باشی بهراستی عابدی.» [چراکه قصدش توجه مردم به خودش بود] (راه روشن، 6/209)
5- سه نفر
در حدیث آمده است که خداوند سه نفر را مخاطب قرار داد که اولی آنها در راه خدا کشته شد و دومی مال خویش را تصدّق داد و سومی قرآن میخواند.
به اولی فرمود: «دروغ میگویی! قصدت از جنگیدن، نشان دادن شجاعت بود.» به دومی فرمود: «منظورت از صدقه دادن این بود که مردم بگویند او بخشش دارد.» به سومی فرمود: «قصدت این بود که مردم بگویند، فلانی قاری قرآن است.» پیامبر صلیالله علیه و آله خبر داد که اینان نه اینکه ثواب نبردند، بلکه ریاکاری آنها، اعمالشان را حبط کرد و هدر داد.
(محجه البیضاء، 6/140 -الترغیب، 1/52)