بایگانی ماه فوریه, 2016

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 99 سوره حجر می‌فرماید: «بندگی و پرستش کن خدایت را تا یقین بر تو فرارسد.»

حدیث:

پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «کمترین چیزی که به شما داده شده است یقین و دل نهادن بر شکیبایی است». (جامع السعادات،1/119)

توضیح مختصر:

باورِ درونی، از مسائل مهمی است که هر کس بدان اعتقاد و معرفت و شهود یافت، بسیاری از مسائل فرعی و جزیی، تحت الشّعاع قرار گرفته و حل و هضم می‌شود. در اوّل سوره‌ی بقره آیه‌ی 4 در توصیف متقین می‌فرماید: «آنان به آخرت یقین دارند.» چون معاد، قابل‌دیدن نیست و بعد از وفات و برزخ رُخ می‌دهد، پس اعتقاد و باور درونی به آن، از امتیازات و خصایص اهل تقوی به شمار می‌رود. مراد از یقین، علم جزمی بوده که غفلت در آن نیست و مطابق با واقع می‌باشد و شک و وهم، همراهش نیست. لذا مراتب یقین را به علم‌الیقین، عین‌الیقین و حق الیقین نام‌گذاری کرده‌اند. خداوند در سوره‌ی بقره آیه‌ی 118 می‌فرماید: «ما نشانه‌های خود را برای گروهی که یقین دارند، نیک و روشن گردانیده‌ایم.»
از این آیت معلوم می‌گردد آنانی که اهل عناد و جحود هستند و اله آنان، هوی پرستی آنان است، نمی‌توانند به باورِ درونی توحید برسند و این خود، حجاب اکبر است. آنچه در باور دینی مثمر ثمر است نماز، روزه، حج و… که به مرتبه‌ی عین‌الیقین رسیده باشد و بعد به کشف و شهود، مراتب و درجات معانی و حقایق و حساب و عقاب و… را ادراک کند. این فهم درونی و این باور باطنی است که به آنچه شنیدنی و یا دیدنی است یقین پیدا می‌کند و به گمان و ریب نمی‌پردازد و دایره را برای زیر یقین، تنگ می‌کند تا محوریت باور، آثار خود را بنمایاند.

1- درمان چاقی

پادشاهی با عدالت، به مرضی دچار شد که بدنش گوشت زیادی آورد و بی‌حد چاق شد، به حدی که قادر به حرکت نبود. روزی وزرا و امراء کشور برای معالجه او به نزد پزشکان و حکیمان رفتند و آن‌ها را آوردند ولی از معالجه عاجز ماندند تا آنکه شخص خردمند و حکیمی به آنان گفت: داروی سلطان نزد من است. همگی خوشحال شدند و او را به خدمت سلطان بردند. چون نظرش به سلطان افتاد و نبض او را گرفت، گفت: سلطان تا چهل روز دیگر می‌میرد، اگر سلطان بعد از چهل روز زنده بود او را معالجه می‌کنم.
سلطان این کلام را شنید، لرزه بر تن او افتاد و هرروز به خاطر این غم و ترس از مرگ، لاغر و ضعیف می‌شد تا آنکه مدت چهل روز تمام شد و بدنش مانند مردم معمولی و متعادل شد.
آن خردمند را آوردند و عرض کرد: من در استنباط خود خطا کرده بودم و حکم درست نبود؛ آنگاه رو به وزرا نمود و گفت: این دستور تمهید و مقدمه‌ای بود برای رفع بیماری سلطان و هیچ نسخه‌ای در میان نیست. پس او را جایزه بسیار عطا کردند. (سرمایه سعادت، ص 24)

2- محمد بن بشیر حضرمی

شب عاشورا زینب علیها السلام به امام حسین علیه‌السلام عرض می‌کند: «برادرم! نکند اصحاب تو فردا تو را رها کنند و تنها بگذارند؟» حضرت فرمود: «به خدا قسم آن‌ها را امتحان کردم آن‌قدر به شهادت علاقه‌مند هستند مانند مأنوس بودن طفل به شیر پستان مادر.»
شب عاشورا وقتی حضرت سخنرانی کرد و اجازه داد هرکس می‌خواهد برود، هرکدام سخنی درباره‌ی موافقت با امام گفتند؛ پس امام جایگاهشان را به آن‌ها نشان داد و بر یقین آن افزود و روز عاشورا احساس درد نیزه و شمشیر نمی‌کردند! در شب عاشورا به محمد بن بشیر حضرمی خبر دادند که پسرت را در مرز ری (شاه عبدالعظیم) اسیر گرفتند، گفت: عوض جان او جان خود را از آفریننده جان‌ها می‌گیرم، من دوست ندارم که او را اسیر کنند و من پس از او زنده و باقی بمانم.
چون حضرت کلام او را شنید فرمود: «خدا تو را رحمت کند، من بیعت خویش را از تو برداشتم برو فرزند خود را از اسیری نجات بده.»
محمد عرض کرد: «مرا جانوران درنده زنده بدرند و طعمه خود کنند، اگر از خدمت تو دور شوم.»
امام فرمود: این جامه‌های قیمتی را بردار بده به فرزند دیگرت تا برود برای آزادی برادرش بکوشد، پس پنج جامه بُرد به او عطا کرد که هزار دینار قیمت داشت.
آری محمد بن بشیر در حمله‌ی اول که عده‌ای شهید شدند، به لقاء الهی پیوست. (منتهی الآمال،1/340)

3- فردوسی (1411 م)

ابوالقاسم فردوسی از کثرت جور حاکم طوس، از وطن خارج شد و به غزنین رفت و شکایت به سلطان محمود غزنوی نمود، ولی تأثیری نداشت.
اتفاقاً روزی به مجلس عنصری شاعر، شعری گفت و موردقبول واقع شد، او را به دربار معرفی کردند و سلطان دستور داد تاریخ ملک عجم را به شعر بگوید؛ و به خواجه حسین میمندی گفت: هر هزار بیتی که فردوسی بگوید هزار مثقال طلا به وی بدهد!
چون شاهنامه تمام شد، سلطان خوشش آمد و با وزرای خود مشورت کرد که صله او را چقدر بدهیم.
بعضی گفتند: پنجاه‌هزار درهم، بعضی گفتند: او شیعه و رافضی است و این مبلغ او را زیادت است و اشعاری را دال بر تشیّع او برای سلطان خواندند:
منم بنده‌ی اهل‌بیت نبی **** ستاینده خاک‌پای وصی
سلطان امر کرد به عوض هر بیت یک‌درهم، شصت هزار درهم در مقابل شصت هزار بیت به او بدهند. فردوسی ناراحت شد که اینان به خاطر تشیّع حقش را ضایع کردند. با شیری که از ایمان و یقین صاحب‌ولایت نوشیده بود این اشعار را به شاهنامه ملحق کرد:
ایـا شـاه محمود کشورگشای **** ز من گر نترسی بترس از خدای
نـترسـم که دارم ز روشن‌دلی ***** بـــه دل مـهر آل نـبی و ولــی
بر این زادم و هر بر این بـگذرم **** ثــناگوی پــیغمبر و حـیـدرم
منم بنده‌ی هـر دو تــا رسـتخیز **** اگــر شــه کند پیکرم ریزریز
گویند بعد از وفات فردوسی، شیخ ابوالقاسم گوزکانی بر جنازه فردوسی به خاطر اشعار در مدح سلاطین و مجوس و پهلوانان، نماز نخواند. همان شب فردوسی را خواب دید که در بهشت مقام بلند مرتفعی دارد، گفت: این درجه را از کجا یافتی باآنکه تمام عمر در مدح اغیار صرف نمودی؟! گفت: به این یک شعر در توحید، خدا مرا آمرزید:
جهان را بلندی و پستی تویی **** ندانم چه ای هر چه هستی تویی (منتخب التواریخ، ص 703)

4- تقاضای یقین بیشتر

مأمون خلیفه‌ی عباسی از امام رضا علیه‌السلام سؤال کرد از تفسیر قول حضرت ابراهیم علیه‌السلام «رَبِّ أَرِنی کَیفَ تُحیِ المَوتی: خدایا به من نشان بده که چگونه مرده‌ها را زنده می‌کنی؟ (سوره‌ی بقره، آیه‌ی 260)» امام رضا علیه‌السلام فرمود: خدا فرمود: «اگر بنده‌ی خلیلم از من سؤال کند، اجابت کنم.»
ابراهیم در نَفس او آمد که آن خلیل، او خواهد بود پس گفت: پروردگارا به من بنما که چگونه مردگان را زنده می‌کنی؟
فرمود: آیا ایمان نداری؟ گفت: «ایمان دارم ولیکن برای این‌که دل من مطمئن گردد.»
خدا فرمود: «چهار عدد از مرغان را بگیر و بکُش و مخلوط کن و بر روی هر کوهی مقداری از کشته‌های مخلوط شده را بگذار، پس آن‌ها را بخوان تا با سرعت نزدت بیایند.»
پس حضرت ابراهیم علیه‌السلام کرکس و مرغ آبی و طاووس و خروسی (در روایتی هدهد، صرد، طاووس و کلاغ آمده است.) را کشت و ریزریز کرد، همه را باهم مخلوط کرد و بر هر کوه از کوه‌های نزدیکش گذاشت و آن، ده کوه بود.
منقار آن چهار مرغ را به انگشتان گرفت و بنام آن‌ها را خواند و نزد خود دانه و آبی گذاشت. ناگهان به امر و قدرت خدا اجزاء هرکدام به سر خود متصل شد و پرواز کردند بعد آمدند آب و دانه خوردند!
آری ابراهیم علیه‌السلام پیامبر اولوالعزم برای زیادتی یقین این تقاضا را کرد و حق آن را به شهود نشان داد.»
(حیوه القلوب، ج 1، ص 130)

5- حارثه بن نعمان

او از انصار و از طایفه خزرج بود و به یقینش تا آخر عمر خدشه‌ای وارد نشد (او دو بار جبرئیل ملک مقرب را دیده بود.) او در جنگ‌های بدر و اُحد و خندق و اکثر جنگ‌های پیامبر صلی‌الله علیه و آله شرکت داشته و در جنگ حنین کنار پیامبر صلی‌الله علیه و آله ماند و فرار نکرد و بعد از پیامبر صلی‌الله علیه و آله همراه علی علیه‌السلام در جنگ‌ها شرکت داشت.
همان‌طور که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود، یقین بر چهار قسمت بنیان نهاده یکی رسیده به حقایق و دیگر بینا شدن در زیرکی و … (نهج‌البلاغه فیض الاسلام، ص 1099) حارثه دارنده‌ی آن بوده است.
وقتی حضرت زهرا علیها السلام با امیرالمؤمنین علیه‌السلام ازدواج کردند، پیامبر صلی‌الله علیه و آله به علی علیه‌السلام فرمود: «خانه‌ای تهیه کن و عیال خود را به خانه ببر.»
علی علیه‌السلام عرضه داشت: یا رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله جز حارثه پسر نعمان جایی سراغ نداریم! پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «به خدا سوگند ما از حارثه شرمنده‌ایم که همه خانه‌های او را تصرف نموده‌ایم.»
همین‌که این گفته پیامبر صلی‌الله علیه و آله را حارثه شنید، خدمت پیامبر صلی‌الله علیه و آله آمد و عرض کرد: «یا رسول‌الله صلی‌الله علیه و آله من و مالم مخصوص خدا و پیامبر اوست، به خدا قسم نزد من چیزی از آنچه می‌گیری دوست‌تر نیست و آنچه شما بستانید نزد من محبوب‌تر از آن است که برایم می‌گذارید.» پیامبر صلی‌الله علیه و آله درباره‌اش دعا فرمود و دستور داد فاطمه علیها السلام را به خانه او ببرند.
او آخر عمر نابینا شد، از جای نماز و مکان خود تا درب منزل ریسمانی بسته و یک پیمانه خرما هم کنار خود می‌گذاشت، هرگاه فقیری جلو درمی‌آمد از آن خرما برمی‌داشت و با راهنمایی ریسمان، خود را به در می‌رسانید و خرما را به سائل می‌داد.
اهل منزل می‌گفتند: «چرا خود را به‌ زحمت می‌اندازی ما تو را کفایت می‌کنیم!» در پاسخ می‌گفت: از پیامبر صلی‌الله علیه و آله شنیدم که می‌فرمود: «با دست خود به فقیر چیزی دادن انسان را از مُردن بد نگه می‌دارد.»
(پیغمبر صلی‌الله علیه و آله و یاران، ج 2، ص 204 – الاصابه، ج 1، ص 298)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 7 سوره‌ی یوسف می‌فرماید: «همانا حکایت یوسف و برادرانش برای پرسش گران نشانه‌هاست.»

حدیث:

مرد شامی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام سؤال کرد از گرامی‌ترین مردم از نظر نسب؟ پس گفت: «بسیار راست‌گوی خداوند یوسف پسر یعقوب مرد خدا پس اسحاق ذبیح خداوند پسر ابراهیم خلیل خداوند». (بحار 12/284)

توضیح مختصر:

در قرآن، خدا هیچ قصّه‌ای را همانند سرگذشت یوسف که به‌طور مفصّل، از اوّل تا آخر، در سوره‌ی یوسف آمده، نیاورده است. یوسف علیه‌السلام پیامبر بود و ماجرای کودکی تا آخر زندگی او، یک الگو و سمبل برای بسیاری از جوانان، در مسائل مربوط به پدر و برادران، صفت حسد و … می‌باشد. آن‌قدر دنیا بی‌ارزش بود که برادران، او را به پول ناچیزی فروخته و با گریه‌ی دروغی، به پدرشان گفتند او را گرگ خورد. خداوند قصه‌ی او را احسن القصص نامید (سوره‌ی یوسف، آیه‌ی 2) و در آیه‌ی 7 این سوره فرمود: «در سرگذشت یوسف و برادرانش، برای پرسندگان، عبرت‌هاست.» و در آیه 111 فرمود: «به‌راستی در سرگذشت آنان برای خردمندان عبرتی است.» و در آخرِ داستان یوسف آیه 101، یوسف عرض می‌کند: «پروردگارا! تو به من دولت دادی و راز تعبیر خواب‌ها به من آموختی، ای پدیدآورنده‌ی آسمان‌ها و زمین! تو در دنیا و آخرت، مولای مَنی، مرا مسلمان بمیران و به شایستگان ملحق فرما.»
اگرچه برادران و مردم، ابتدا یوسف را نشناختند و به چاه، فروختن، زندان و… مبتلا کردند ولیکن آخرِ کار، خداوند او را به اوج عزّت کشاند و یوسف عفیف را که دارای عصمت ذاتی بود، طوری برای همگان معرفی کرد که همه‌جا زبان زدِ خاص و عام شد.
خداوند، یوسف را از علوم احادیث و آینده و تعبیر خواب و… آگاهی داد و از آن‌طرف، او را پادشاه مصر کرد یعنی هم مقام باطنی و هم مقام ظاهری را به او عطا نمود که در انبیاء چند نفرِ محدود را خداوند پادشاهی داد.

1- علت بلای یعقوب

امام سجاد علیه‌السلام فرمود: در شب جمعه هنگامی‌که یعقوب افطار می‌کردند سائل مؤمن روزه‌دار، مسافر غریبی که در نزد خداوند منزلتی عظیم داشت به نام ذمیال بر در خانه یعقوب گذشت و ندا کرد طعام دهید. صدای سائل مسافر غریب گرسنه را یعقوب (و فرزندانش) می‌شنیدند اما سخن او را باور نداشتند.
ذمیال چون ناامید شد و شب او را گرفت، گفت:
اِنّا لله وَ ِاّنا اِلَیه راجِعُون و گریست و شکایت کرد گرسنگی خود را به حق‌تعالی و گرسنه خوابید و روز دیگر روزه داشت و گرسنه بود و صبر کرد و حمد خدا را به‌جا آورد و یعقوب و آل یعقوب شب سیر خوابیدند و چون صبح کردند زیادتی طعام شب ایشان مانده بود.
خداوند وحی کرد به یعقوب که بنده‌ی مرا ذلیل کردی به مذلتی که به سبب آن، غضبِ مرا به‌سوی خود کشیدی و مستوجب تأدیب گردیدی و عقوبت و ابتلای من بر تو و فرزندان تو نازل می‌گردد… آیا رحم نکردی ذمیال بنده مرا که سعی کننده است در عبادت من و قانع است به اندکی از حلال دنیا…؟ پس مهیّای بلای من بشوید و راضی به قضای من و صبر در مصیبت من کنید. (تفسیر عیاشی،2/172)

2- یوسف در بلا افتاد

در همان شب که یعقوب و آل یعقوب سیر خوابیدند و ذمیال گرسنه خوابید، یوسف خواب دید که یازده ستاره و آفتاب و ماه او را سجده کردند و صبح این خواب را برای یعقوب نقل کرد و یعقوب چون وحی الهی در باب بلا را شنیده بود به یوسف گفت: «این خواب را به برادرانت مگو شاید مکری در هلاکت تو کنند.»
متأسفانه یوسف خواب را به برادران خود نقل کرد.
اول بلایی که نازل شد به یعقوب و آل یعقوب حسد برادران یوسف بود نسبت به او به سبب خوابی که از او شنیدند.
پس رغبت به یوسف زیاده شد و برادران این را فهمیدند و تصمیم گرفتند یا یوسف را بکشند یا در زمینی دور از آبادانی او را بیندازند. پیش پدر آمدند و تقاضای بردن یوسف برای بازی و چریدن حیوانات کردند.
یعقوب گفت: تاب مفارقت یوسف را ندارم می‌ترسم شما از او غافل شوید و گرگ او را بخورد. یعقوب منتظر بلا بود و نمی‌توانست بلا را از خود و یوسف دفع کند و آخرالامر یوسف را برادران در چاه انداختند. (تفسیر عیاشی،2/172)

3- نه سال، دوازده روز، بیست درهم

از امام زین‌العابدین علیه‌السلام پرسیدند: «یوسف در روزی که او را به چاه انداختند چند ساله بود؟» فرمود: نه سال، در بعضی نسخه‌ها هفت سال آمده است.
سؤال شد: «میان منزل یعقوب و مصر چقدر راه بود؟»
فرمود: «دوازده روز.» (تفسیر عیاشی،2/172)
امام رضا علیه‌السلام فرمود: «قیمتی که یوسف را به آن فروختند بیست درهم بود.» (تفسیر قمی،1/341)

4- عزیز مصر

چون یوسف را قافله به مصر بردند به عزیز مصر فروختند. عزیز مصر چون حسن و جمال او را دید، نور عظمت و جلال در پیشانی او مشاهده نمود به زن خود زلیخا سفارش کرد که او را گرامی دار شاید که او نفعی به ما بخشد، یا او را به فرزندی خود بگیریم.
عزیز مصر فرزند نداشت، بسیار یوسف را گرامی داشتند و تربیت کردند و چون به حد بلوغ رسید زن عزیز، عاشق یوسف شد.
زلیخا از یوسف تمکین خواست و او تمکین نمی‌کرد پس دوید و برجست و از پشت پیراهن یوسف را گرفت و پاره شد.
در این حال عزیز مصر از در خانه به ایشان رسید، به زلیخا گفت: «این از مکر شماست به‌درستی که مکر زنان عظیم است» و به یوسف گفت: «از این سخن درگذر و این حرف را مخفی بدار که کسی از تو نشنود.» (تفسیر قمی،1/341)

5- لاوی

چون برادران یوسف خواستند یوسف را بکشند، برادرش لاوی گفت: او را مکشید به جای آن، در چاه بیندازید.
خداوند به جزای آن‌که مانع کشتن یوسف شد پیغمبری را در صلب او قرار داد.
هم‌چنین وقتی‌که خواستند برادران بعد از حبس بنیامین به‌سوی پدر خود برگردند، لاوی گفت: «از زمین مصر حرکت نمی‌کنم تا رخصت دهد مرا پدرم یا خدا حکم کند برای من که او بهترین حکم کنندگان است.»
حق‌تعالی این سخن را از او پسندید و علت دیگری، بر حصول پیغمبری در اولاد او گردید. پس پیغمبران بنی‌اسرائیل همه از اولاد لاوی پسر یعقوب بودند و موسی نیز از فرزندان او بود یعنی موسی بن عمران پسر یصر بن فاهیث [واهث] بن لاوی بود. چون یعقوب و پسران در مصر بر یوسف وارد شدند یوسف سریعاً برای تعظیم پدر خود برنخاست پس خداوند پیغمبری را از صلب یوسف بیرون برد و در فرزندان لاوی قرار داد.
(تفسیر قمی،1/356 -حیوه القلوب،1/551-475)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 24 سوره‌ی ذاریات می‌فرماید: «آیا حکایت مهمانان گرامی ابراهیم (که فرشته بودند) به تو رسیده است؟».

حدیث:

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمود: «مهمان هر وقت بر قومی وارد شود روزی‌اش از آسمان همراهش نازل می‌شود.» (جامع السعادات 2/151)

توضیح مختصر:

میهمان که وارد بر خانه‌ای می‌شود مورد پذیرایی قرار می‌گیرد. آدابی چند در سلام، استقبال، مشایعت، مصافحه، نشستن، سر گوشی صحبت کردن، صحبت و مزاح و مانند آن از مستحبات و مکروهات، در کتب اخلاقی یادداشت کرده‌اند. عمده‌اش این است که رعایت اعتدال، بهتر از در تکلّف قرار دادن میزبان است. افراط‌وتفریط سبب خستگی و کدورت جزئی می‌شود. رعایت حقوق دوجانبه، میهمانی را شیرین می‌کند و باعث دلگرمی و اُلفت می‌گردد و خداوند هم فضلش را عطا می‌کند. آنچه اهل آخرت میهمان می‌شوند زوال‌پذیر نیست و نقصان در آن راه ندارد. امّا آنچه در دنیا واقع می‌شود، گاهی از جانب میهمان به میزبان اعتراض و اشکال می‌شود که این از آداب میهمان‌نوازی نخواهد بود.
ازجمله مسائلی که سبب شد قوم لوط عذاب شوند، یکی این بود که از پذیرایی میهمان، بُخل می‌ورزیدند و با میهمانان کار ناشایست انجام می‌دادند و رسوایی به بار می‌آوردند. لوط پیامبر با سخاوت بود و پیوسته میهمانان را عزیز می‌داشت و قومش او را از این سیره نهی می‌کردند. برای همین، هر وقت روز، میهمان می‌آمد همسر لوط آتش بر بام می‌گذاشت و مردم می‌فهمیدند.
جبرئیل به صورت میهمان، بر ابراهیم پیامبر وارد می‌شد. روایت است که ابراهیم علیه‌السلام همه‌روزه، در انتظار ورود میهمان بود که او را غذا دهد.

1- نان دادن مهمان

پادشاهی بود در کرمان، در غایت کرم و مروّت؛ و عادتش آن بود که هر کس از غُرَبا به شهر او می‌رسیدند، سه روز مهمان او بودند. وقتی عضد الدوله دیلمی وارد بر کرمان شد او طاقت مقاومت ایشان را نداشت.
هر صبح که خورشید طلوع می‌کرد جنگ می‌کرد و خلقی را می‌کشت و چون شب می‌شد مقداری طعام به نزد دشمنان و لشگریان عضد الدوله می‌فرستاد.
عضد الدوله کسی را نزدش فرستاد و گفت: «این چه کاری است که می‌کنی، روز ایشان را می‌کشی و شب طعام می‌دهی؟»
گفت: «جنگ کردن اظهار مردی است و نان دادن اظهار جوانمردی. ایشان (لشگر عضد الدوله) اگرچه خصم من‌اند اما در این ولایت غریب‌اند و چون غریب باشند و در ولایت ما مهمان باشند، جوانمردی نباشد که مهمان را بدون غذا نگه دارند.»
عضد الدوله گفت: «کسی را که چنین مروّت و مهمان‌داری بوَد ما را با او جنگ کردن خطاست و با او صلح نمود.» (جوامع الحکایات، ص 216)

2- قوم لوط

قوم لوط اهل شهری بودند که بر سر راه قافله‌ها که به شام و مصر می‌رفتند قرار داشت. قافله‌ها نزد ایشان فرود می‌آمدند و ایشان اهل قافله‌ها را ضیافت و مهمانی می‌کردند.
چون این کار سال‌ها طول کشید، خسته شدند و به بُخل روی آوردند. کثرت بخل باعث شد که به عمل شنیع لواط مبتلا شدند.
لذا هر وقت اهل قافله‌ای بر ایشان وارد می‌شد، با آنان بدون خواهشی لواط می‌کردند تا دیگر بر شهرشان فرود نیایند و ضیافت نکنند؛ و به این عمل همه مردان مبتلا شدند فقط لوط پیامبر مردی سخی و صاحب کَرَم بود و هر میهمانی که بر آن‌ها وارد می‌شد ضیافت می‌کرد.
او قوم را از عذاب خداوند می‌ترسانید و هر مهمانی بر او وارد می‌شد او را از شر قوم خود بر حذر می‌فرمود.
چون مهمان بر او وارد می‌شد می‌گفتند: «مگر تو را نهی نکردیم از مهمانی کردن؟ اگر این کار را بکنی به مهمان تو بدی می‌رسانیم و تو را نزد آنان خوار می‌کنیم.» پس لوط را هرگاه مهمان می‌رسید مخفیانه او را ضیافت می‌کرد، چون در میان قوم خود فامیل و عشیره‌ای نداشت.
وقتی جبرئیل و ملائکه به‌صورت انسانی وارد خانه‌ی لوط شدند، وعده‌ی عذاب قوم او را دادند. زن لوط آتش بر بالای بام افروخت، مردم به‌قصد عمل لواط با مهمان حضرت لوط به در خانه‌ی او آمدند و گفتند: «مگر تو را نهی نکردیم مهمان دعوت نکنی؟» لذا داشتند بدی به مهمانان او که فرشته بودند روا بدارند که عذاب بر شهرهای آنان نازل شد و به هلاکت رسیدند. (حیوه القلوب 1/152)

3- احترام مهمان

عبیدالله بن عباس پسرعموی پیامبر از کسانی بود که به همسایگان افطاری می‌داد و سر راه‌ها سفره می‌انداخت و سفره‌اش برچیده نمی‌شد.
در یکی از سفرها با غلامش به خیمه عربی رسیدند و گفت: «چطور است امشب بر این عرب درآییم!»
چون عبیدالله مردی زیبا و خوش‌بیان بود، مرد چادرنشین او را احترام بسیار کرد و به همسرش گفت: «مرد شریفی بر ما وارد شد، آیا چیزی داریم که شب از این میهمان عزیز پذیرایی کنیم؟»
زن گفت: «جز یک گوسفندی که وسیله‌ی زندگی دختر شیرخوار ماست چیزی نداریم.» مرد گفت: چاره‌ای نیست. کارد را برگرفت تا گوسفند را ذبح کند! زن گفت: «می‌خواهی بچه‌ات را بکشی؟» مرد گفت: «هرچند چنین شود چاره‌ای جز احترام مهمان نداریم.»
سپس اشعاری خواند که مضمون آن چنین است: «ای زن! این دختر را بیدار نکن که اگر بیدار شود گریه می‌کند و کارد از دستم می‌افتد.»
خلاصه گوسفند را ذبح و از مهمان پذیرایی کردند. عبیدالله تمام سخنان ایشان را شنید. صبحگاهان عبیدالله به غلامش گفت: «چقدر پول همراه داریم؟» غلام گفت: «پانصد اشرفی از مخارج ما تاکنون زیاد آمده است.»
گفت: «همه را به این مرد عرب بده!» غلام تعجب کرد که در مقابل گوسفندی به پنج درهم، پانصد اشرفی پول می‌دهی؟!
گفت: «او نه‌تنها تمام اموالش را برای ما صرف کرد، بلکه ما را بر میوه‌ی قلبش مقدم داشته است.» (پیغمبر و یاران 4/223- اسدالغابه 3/341)

4- مهمان بدون تکلّف

حارث اعور یکی از اصحاب خاص امیرالمؤمنین علیه‌السلام به خدمت حضرت رسید و عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! دوست دارم با خوردن غذا در خانه ما مرا سرافراز فرمایی!»
حضرت فرمود: «به شرط (به سه شرط، اوّل آن‌چه در منزل است برایم بیاوری. دوم: از خارج منزل چیزی تهیه نکنی. سوم: آن‌که بر خانواده‌ات سخت نگیری. خصال 1/188) آن‌که خود را به خاطر مهمانی من به تکلّف و دردسر نیندازی.» آنگاه به خانه‌ی حارث تشریف برد و حارث قطعه نان خالی برای حضرتش آورد. چون شروع به خوردن آن قطعه نان کرد، حارث با نشان دادن چند درهم که در گوشه‌ی لباسش پنهان کرده بود گفت: «اگر به من اجازه دهید با این پول که دارم چیزی غیر نان برای شما خریداری و تهیّه کنم؟»
امام فرمود: «این نان چیزی باشد که در خانه‌ات موجود بود (آوردنش تکلّفی نداشت) اما چیز دیگر مایه‌ی تکلّف باشد که من به‌شرط عدم تکلّف دعوتت را پذیرفتم.» (با مردم این‌گونه برخورد کنیم، ص 204، فروع کافی 3/261)

5- سر سفره‌ی امام مجتبی

عربی که صورتش خیلی زشت و قبیح منظر بود به سر سفره‌ی امام حسن مجتبی علیه‌السلام آمد و از روی حرص تمام غذا را خورد و تمام کرد.
امام حسن علیه‌السلام که کرامتش برای همه معلوم بود از غذا خوردن عرب خوشش آمد و شاد شد و در وسط غذا از او پرسید: «تو عیال داری یا مجرّدی؟» گفت: «عیالمندم، فرمود: چند فرزند داری؟»
گفت: «هشت دختر دارم که من به شکل، از همه زیباترم، امّا ایشان از من پرخورترند.»
امام تبسم فرمود و او را ده هزار درهم انعام دادند و فرمودند: «این قسمت تو و زوجه‌ات و هشت دخترت باشد.» (لطائف الطوائف، ص 139)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 28 سوره‌ی نمل می‌فرماید: «[سلیمان به هُدهُد فرمود]: نامه‌ی مرا ببر و بر بلقیس (ملکه‌ی کشور سبأ) بیفکن [بده] و سپس برگرد».

حدیث:

امام علی علیه‌السلام فرمود: «هرگاه نامه نوشتی، پیش از مُهر کردن، نگاه دیگری بدان بنما، زیرا بر عقل خود مُهر می‌زنی. [که نامه ترجمان عقل توست].» (غررالحکم،2/365)

توضیح مختصر:

یکی از راه‌های روابط اجتماعی و خبرگیری از یکدیگر و جواب پرسش را گرفتن، نوشتن نامه است که قبل از عصر حاضر که ارتباطات و تکنولوژی پیشرفته شد، دائم به نوشتن عریضه و نامه، مطالب و جواب مسائل رد و بدل می‌شد. پیامبر صلی‌الله علیه و آله برای پادشاهانی همانند پادشاه ایران، حبشه و… نامه نوشت و آن‌ها را به اسلام دعوت کرد. مسلمانان صدر اسلام، از مکه به پیامبر صلی‌الله علیه و آله نامه نوشتند که اجازه بدهید از مکه به مدینه هجرت کنیم. حضرت سلیمان علیه‌السلام برای بلقیس ملکه‌ی یمن نامه نوشت. ازجمله مسائل شریعت، نوشتن وصیت‌نامه است که شخص به‌عنوان وصیت، به نام کسی که او را وصیّ گویند می‌نویسد؛ که به‌عنوان بهترین مدرک می‌باشد.
ای نام تو بهترین سرآغاز **** بی‌نام تو نامه کی کنم باز؟
روز قیامت نیز، نامه‌ی اعمال هرکسی در دست خودش می‌باشد. نامه‌ی آدم‌های خوب به دست راست و انسان‌های بدکردار به دست چپ داده می‌شود.
دو مَلَک در دنیا به نام رقیب و عتید، نامه‌ی عمل انسان‌ها را یادداشت می‌کنند. عریضه‌هایی هم در کتب دعا یادداشت کرده‌اند که شخص مضطرّ و محتاج، می‌نویسد و حال خود را بیان می‌دارد که ازجمله مباحثی است که در قسمت نامه مورد تقدیر و صحبت قرار می‌گیرد.

1- کمک می‌جویم

عمر بن ابی سلمه ی مخزومی، در سال دوم هجری در حبشه متولد شد. مادر او ام سلمه بود. او از جانب امیرالمؤمنین علیه‌السلام حاکم بحرین گردید و پس از مدّتی وی را به خاطر شرافت و شجاعتش طلبید و با خود به جنگ صفین برد. او در سال 83 قمری وفات یافت.
نامه‌ای که امام علیه‌السلام برای او نوشت، این‌چنین بود: «امّا بعد، به‌درستی که نعمان بن عجلان رزقی را والی بحرین قرار دادم و از دست تو، بدون هیچ سرزنشی فرمانداری را گرفتم. هرآینه کارت را خوب انجام دادی و ادای امانت را نمودی. پس به نزد من آی! نه بدگمانی داری، نه شرمساری، نه متهمی و نه گنه‌کار.
من قصد رفتن به‌سوی ظالمان اهل شام [جنگ صفین] را دارم و دوست دارم که با من باشی، زیرا تو جزء آن کسانی هستی که در جنگ با دشمن و اقامه‌ی ستون دین، از آن‌ها کمک می‌جویم؛ انشاء الله.» (نهج‌البلاغه، نامه‌ی 42)

2- اباقُتاده

بعدازاین که امیرالمؤمنین علیه‌السلام اباقتادهی انصاری را از حاکمیّت مکه عزل نمود، قثم بن عبّاس را به‌جای او گماشت و تا شهادت امام علیه‌السلام او حاکم مکه بود و بعد در سمرقند به شهادت رسید.
معاویه، افرادی را به مکه فرستاد تا از امیرالمؤمنین پیروی نکنند و با کلماتی مثل‌ اینکه علی در قتل عثمان شریک است، مردم را به خود جلب کنند.
امام علیه‌السلام در این نامه، قثم را بر سیاست و تدبیر و تشویق به پایداری آگاهی می‌دهد.
نامه: «اما بعد، خبرنگار من در مغرب (شام)، با نوشتن نامه‌ای، مرا آگاه کرد که جمعی از اهل شام به سوی مکه [در ایّام حج] فرستاده شدند؛ مردمی کور دل، ناشنوا، کور مادرزاد و کسانی که حق را به باطل می‌آمیزند…
پس آنچه در دست‌ تو (شهر مکّه) است، پایداری نما، مانند پایداری شخص دوراندیش و کوشنده و پنددهنده؛ خردمندی که تابع امر پیشوا و مطیع فرمان حاکم خود می‌باشد.
مبادا کاری کنی که به عذرخواهی بکشد. در هنگام وسعت، زیاد خوش مباش و در هنگام سختی، هراسان و ناتوان مباش. والسلام.» (همان، ص 33)

3- بند کفشت

جارود، نصرانی و از قبیله عبدالقیس بود و در زمان پیامبر صلی‌الله علیه و آله با قبیله‌اش اسلام آورد و بعد، در بصره سکونت گزید. سپس در سال 21 هجری در نهاوند یا یکی از مناطق فارس به قتل رسید. او روایاتی هم از پیامبر صلی‌الله علیه و آله نقل کرده است. پسرش منذر در یکی از شهرهای فارس، حاکم بود؛ ولی از حسن سابقه‌ی پدر، سوءاستفاده کرده و مقداری از بیت‌المال را بالا کشید.
امام علیه‌السلام برای او نامه نوشت؛ ازجمله چنین نوشت که: «اگر آنچه درباره‌ی تو به من رسید، [از خیانت در بیت‌المال] حقیقت داشته باشد، هرآینه شتر اهل تو و بند کفشت از تو بهتر هستند و کسی همانند تو، برای مرزداری شایستگی ندارد… پس وقتی این نامه به دست‌تو رسید، زود به ‌سوی من آی! انشاء الله.» پس وقتی به حضور امام علیه‌السلام رسید، او را زندانی کرد. (علی علیه‌السلام و فرمانداران؛ ص 31- نامه‌ی 71)

4- ولیمه عروسی

عثمان بن حنیف، برادر سهل (حاکم مدینه) از طرف امام علی علیه‌السلام حاکم بصره گشت. او کسی بود که در علم و تربیت، از پیامبر صلی‌الله علیه و آله استفاده کرد.
او را برای ولیمه‌ی عروسی دعوت کردند. او قبول نمود و در آن مهمانی حاضر شد. این خبر به امام علیه‌السلام رسید، پس برای او نامه‌ای نوشت که: «ای پسر حنیف! به من خبر رسیده که مردی از جوانان بصره، تو را برای طعام ولیمه‌ی عروسی دعوت کرده و تو هم به سوی آن شتافتی. خوراک‌های رنگارنگ و پاکیزه برایت آوردند و کاسه‌هایی چند، برایت چیدند. من گمان نمی‌کنم که طعام قومی که محتاجانشان رانده شده و فقط ثروتمندانشان را به پذیرایی می‌خوانند، نیکو باشد. پس به آنچه می‌خوری نظر نما! اگر لقمه‌ی شبهه‌ناک است، دور بیانداز و اگر حلال می‌باشد از آن بخور و بدان که برای هر مأمومی، پیشوایی است که از او پیروی می‌کند و از روشنایی علمش روشنی می‌گیرد…». (علی علیه‌السلام و فرمانداران، ص 57، نامه 45.)

5- از جور فرار نکردند

سهل بن حنیف انصاری، کسی بود که مردم او را دوست می‌داشتند و وقتی مُرد، گریه‌ی بسیار برایش نمودند. او از طرف امام علیه‌السلام فرماندار مدینه بود و بعد از جنگ صفین، مردم به خاطر پول از پیش او می‌گریختند و به‌سوی معاویه می‌رفتند و این ضربه برای روحیه‌ی او سنگین بود، پس امام علیه‌السلام برای تشفی و تسکین قلب او نامه‌ای نوشتند. ازجمله چنین مرقوم کردند که:
«به من خبر رسیده افرادی که نزد تو هستند، یکی‌یکی، در پنهان به معاویه می‌گروند. پس به خاطر از دست دادن آنان و کم شدن کمکشان محزون مباش! ضلالت برای آنان کافی است. قسم به خدا، اینان از جور فرار ننمودند و به عدل ملحق نشدند. امیدوارم که خدا دشواری‌ها را بر ما آسان و سختی‌ها را سهل گرداند!» (نهج‌البلاغه، نامه 70)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 7 سوره‌ی انسان می‌فرماید: «ابرار (نیکان) به نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که به شر و عذابشان گسترده است می‌ترسند».

حدیث:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «نذر صحیح نیست جز آن‌که نام خدا بر آن برده شود برای روزه گرفتن یا صدقه دادن یا قربانی کردن یا حج نمودن.» (الکافی 7/455)

توضیح مختصر:

نذر، آن است که مسلمانی ملتزم شود که اگر حاجتش برآورده شود کار خیر یا پولی یا قرآنی و… را انجام دهد. مثلاً می‌گوید: اگر مریضم خوب شود یک گوسفند، قربانی می‌کنم. البته نذر کننده باید عاقل و با اختیار و قصد باشد و با عصبانیت و شوخی، نذر منعقد نمی‌شود. کسی که توان معاش ندارد و برایش ممکن نیست خرج نذر کند یعنی مقتضی موجود نیست و دارایی ندارد، نمی‌تواند نذر کند چنان‌که زن، واجب النّفقه ی مرد است؛ اگر از خودش مالی ندارد، باید با اجازه‌ی شوهرش نذر کند تا اگر ادا شد، از مال شوهرش استفاده کند.
نذر کننده، باید این نکته را بداند که انجام کار، برایش ممکن باشد و حرام نبوده و یا ترک واجبی نباشد. کسی که نذری می‌کند اگر به نذرش عمل نکرد باید کفّاره بدهد یعنی شصت فقیر را سیر کند یا دو ماه روزه بگیرد یا یک بنده آزاد کند که البته سیر کردن شصت فقیر، از همه‌ی کارها آسان‌تر است.
در نذر معیّن، مثلاً فقیر معیّنی را پولی بدهد یا زیارت امام حسین علیه‌السلام برود، اگر آن فقیر بمیرد چیزی بر گردنش نیست و یا اگر نتواند به‌واسطه‌ی مانع، به زیارت امام علیه‌السلام برود، تکلیف از او ساقط است.
اگر در نذر، به مصرف در روز خاصی مانند روز عاشورا قصد کرد که اطعام بدهد، وظیفه همان است که نیّت کرده و عواید و ثمرات نذر شده، همراه نذر باید به مصرف معیّن شده برسد.

1- نذر انقلابی

هنگامی‌که در سال 61 هـ.. ق بازماندگان شهدای کربلا را به‌صورت اسیر به کوفه آورده و به مجلس ابن زیاد استاندار خون‌خوار کوفه، وارد کردند؛ در آن مجلس عدّه‌ای از مردم حضور داشتند.
ازجمله شخصی به نام «جابر» از قبیله‌ی «بکر بن وائل» حاضر بود. هنگامی‌که گستاخی‌ها و جسارت‌های ابن زیاد را دید و گفتار آتشین امام سجاد علیه‌السلام و حضرت زینب علیها السلام را شنید، پیش خود چنین نذر کرد که: از ناحیه خدا بر گردن من است که اگر ده نفر از مسلمانان بر ضدّ ابن زیاد قیام کردند، من به آن‌ها می‌پیوندم.
جابر در انتظار چنین فرصتی بود تا آن‌که در سال 66 هـ. ق مختار بر ضد کشندگان کربلا قیام کرد. جابر دریافت که هنگام ادای نذر است و در پیشاپیش سپاه مختار به جنگ ابن زیاد رفت. او با کمین کردن، با ابن زیاد جنگید و او را کشت و بعد هم شهید شد. (حکایت‌های شنیدنی، ج 3، ص 63-معالی السبطین، ج 2، ص 114)
در کتاب کامل، قاتل ابن زیاد را ابراهیم پسر مالک اشتر معرفی کرده‌اند که در کنار نهر خازر بدنش را دونیم کرد، پس سر ابن زیاد را جدا کردند و بدنش را سوزاندند. (قصه کربلا، ص 670- کامل ابن اثیر، ج 4، ص 264)

2- نذر برای مسجد ساختن!

بعدازآن که یزید امام حسین علیه‌السلام را شهید کرد و اُسرای کربلا را به شام رساندند، روزی جمعی از درباریان متملّق گوی یزید، برای چاپلوسی هر یک‌چیزی گفتند. یکی گفت: «من نذر کرده‌ام اگر خلیفه را خدا بر حسین بن علی غلبه دهد، به شکرانه‌ی آن، مسجدی بنا کنم.»
دیگری گفت: «من نذر کرده‌ام اگر حسین بن علی مغلوب شد، به حج روم.»
برادر مروان به نام یحیی حاضر بود و گفت: «من با خدا عهد کرده‌ام که اگر خدا تو را بر حسین غلبه دهد، مبلغ معینی پول به نزدیک‌ترین فرزندان پیامبر بدهم، حالا خدا تو را غلبه داده، چه کار کنم و به چه کسی بدهم؟»
یزید گفت: «به علی بن الحسین (امام سجاد علیه‌السلام) بده، زیرا او نبیره پیامبر است.» یحیی گفت: «پدرش را کشتی او و وابستگان او را اسیر نمودی، حالا پول می‌خواهی بدهی؟!» یزید ملتفت شد که غرض او طعنه است و ساکت گشت. (رهنمای سعادت، ج 3، ص 617- بزم ایران، ص 244)

3- نذر مادر خلیفه

متوکّل خلیفه‌ی عباسی (م 247) مرضی در بدنش پیدا شد که احتیاج به جراحی پیدا کرد و احتمال خطر و مرگ برای او می‌شد. مادرش نذر کرد که اگر پسرش از این مرض نجات پیدا کند، 000/10 دینار از مال شخصی خودش به امام هادی علیه‌السلام بدهد.
وزیر متوکّل، به نام فتح بن خاقان گوید: چون اطبا از معالجه‌ی او ناامید شدند، گفتند: «این مرد (امام هادی) مستجاب‌الدعوه است و طب می‌داند، نزد او کسی را بفرستید تا شاید علاج و درمان کند.»
فرستاده، مرض خلیفه را به امام رساند، حضرت فرمود: «سرگین گوسفند را بکوبید و با گلاب مخلوط کنید و بر موضع درد ببندید.»
اطبا چون این را شنیدند، این نسخه را به استهزاء گرفتند و گفتند: فایده‌ای ندارد؛ اما به اصرار بعضی‌ها این مداوا انجام گرفت و همان روز مواد فاسد از موضع درد و دمل خارج شد و صحت یافت.
چون عافیت خلیفه به مادرش رسید، بسیار خوشحال شد و 000/10 دینار که نذر امام هادی علیه‌السلام کرده بود، به خدمت امام فرستاد. (تحفه المجالس، ص 334)

4- عمران بن شاهین

در زمان حکومت عضد الدوله‌ی دیلمی (م 372 ه مدفون در نجف اشرف) یکی از افراد سرشناس عراق به نام عمران بن شاهین با او مخالفت می‌کرد.
عضد الدوله دستور دستگیری او را داد؛ و او با پای‌ برهنه به قبر امام علی علیه‌السلام پناهنده شد و نذر کرد که هرگاه مورد عفو عضد الدوله قرار گیرد، با پای برهنه از کوفه به نجف اشرف برود. در نجف در عالم خواب امیرالمؤمنین علیه‌السلام را می‌بیند که می‌فرماید: فردا فنّا خسرو (عضد الدوله) به این مکان می‌آید. تو در فلان قسمت مخفی باش و کسی تو را نمی‌بیند. نزدش برو و بگو از علی علیه‌السلام چه می‌خواهی؟ می‌گوید: دستگیری عمران؛ تو بگو اگر بر او دست‌یابی، چه جایزه‌ای می‌دهی؟ او می‌گوید: اگر عفو عمران را بخواهد، می‌دهم. پس خودت را معرفی کن.
فردا عمران طبق خواب عمل کرد و عضد الدوله او را عفو کرد و مقام وزرات را به او داد. چون به عفو رسید، نیمه‌های شب برای انجام نذر با پای پیاده و در تاریکی شب به طرف نجف رهسپار شد.
خادم به نام علی بن طحّال در عالم خواب دید که امام علیه‌السلام فرمود: «در کنار درب ورودی بنشین که عمران می‌آید و درب را برایش باز کن.»
وقتی عمران می‌آید، خادم می‌گوید: ای مولای ما! بفرمایید. او می‌گوید: من کیستم؟ خادم می‌گوید: عمران بن شاهین و خواب خود را نقل می‌کند. عمران به شکرانه این نعمت، مبلغ بسیاری به خادم می‌دهد و خود را به عتبه حرم می‌افکند و غرق در خوشحالی و سرور می‌شود. (داستان‌ها و پندها، ج 9، ص 168-سفینه البحار، ج 2، ص 274)

5- نذر نصرانی برای امام هادی

هبه الله موصلی گوید: در دیار ربیعه شخصی نصرانی به نام یوسف بود که سِمَتی داشت و متوکّل خلیفه عباسی او را احضار کرد. او از ترس، نذر کرد که اگر مشکلی برایش پیش نیاید، 100 اشرفی به امام هادی علیه‌السلام بدهد. اول نذر را به امام هادی علیه‌السلام برساند و سپس نزد خلیفه برود.
بااینکه با سامرا آشنایی نداشت، سوار الاغ خود شد و حیوان بدون هیچ راهنمایی درب خانه‌ی امام رفت. از غلام سؤال کرد: این خانه‌ی کیست؟ گفت: امام هادی علیه‌السلام، تو یوسف نیستی؟! با تعجب به امر غلام وارد خانه‌ی امام شد.
سپس غلام گفت: شما صد اشرفی نذر دارید که در میان کاغذ گذاشته‌ای و در آستین توست، آن را بده، او آن مبلغ نذر را داد و تعجب کرد.
با سه دلیل مشاهده‌شده، به او گفتند: وارد بر امام شو. چون نزد حضرت رسید فرمود: آیا قبول کردن اسلام برایت نزدیک نشد؟ تو مسلمان نمی‌شوی ولی فرزندت مسلمان می‌شود. دوستی ما حتّی به کسانی که مسلمان هم نیستند، می‌رسد. تو دنبال کارت (نزد متوکل) برو و هیچ ضرری نمی‌بینی و به نفعت تمام می‌شود. یوسف نزد متوکل رفت و هیچ خطری به او نرسید. خودش مسلمان نشد، ولی پسرش شیعه شد. (خزینه الجواهر، ص 211- خرایج راوندی)