بایگانی دسته ی ح-خ

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 54 سوره‌ی نساء می‌فرماید: «آیا حسد می‌ورزند (یهود) با مسلمین چون آن‌ها را خدا به فضل خود برخوردار نمود».

حدیث:

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «همانا مؤمن غبطه می‌خورد ولی حسادت نمی‌ورزد».
(جامع السعادات، ج 2، ص 195)

توضیح مختصر:

حسد یعنی به مال، جاه و چیزی از دارایی کسی رشک بردن و زوال آن را خواستن. در واقع حسد، بدخواهی است نه نیک‌خواهی کسی.
اگر خداوند به کسی از فضلش مزّیتی بدهد و او را از جهتی به کسی برتری بدهد، حاسد آرزو دارد که این مزیّت و مرتبه از دست محسود برود. درواقع توقع بیجا دارد که آنچه خداوند داده از او زائل بشود. چه خوب است که حاسد، همان مزیّت را از خداوند برای خود بخواهد همانند غبطه که حسد نیست. در بهشت، غبطه‌ی طبقه پایین بهشتیان نسبت به بالاتر هست.
اولین گناه فرزندان آدم از حسد بود که قابیل هدیه‌اش موردقبول خداوند قرار نگرفت و حسدش بر برادرش هابیل شدت گرفت و او را کُشت و او از زیان‌کاران شد.
حسدِ حاسدین سبب بالا رفتن درجه‌ی محسودین می‌شود گاهی هم حسد حاسدین فضل شخص عالم و دانا را منتشر می‌سازد و توجه مردم به آنان بیشتر می‌شود.
از این‌که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و سلّم تعریف امیرالمؤمنین علیه‌السلام را می‌کرد و فضایل او را منتشر می‌ساخت، حسد افراد نسبت به مقام علی علیه‌السلام بیشتر شد.
حسد، امر نهفته است و دانه‌ی حسد در دام نفس امّاره وجود دارد تا روزی که دام را بیرون بیاورد و به کار بگیرد. نوعاً خراب‌کاری و زیان حاسد قابل‌تقدیر نیست چراکه بازتاب هر عمل بعد از عمل معلوم می‌گردد.

1- رفیق عیسی علیه‌السلام

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «بپرهیزید از حسد و بر یکدیگر حسد نورزید.» آنگاه فرمود: یکی از برنامه‌های حضرت عیسی گردش در شهرها بود. در یکی از سفرهایش یکی از اصحاب خود را که کوتاه‌قد بود و از ملازمین حضرت بود همراه خود برد.
در بین راه به دریا رسیدند، عیسی علیه‌السلام با نام خدا پا روی آب گذاشت و شروع به رفتن کرد. آن ملازم هم سخن عیسی علیه‌السلام را تکرار کرد و به دنبال او بر روی آب حرکت کرد.
در وسط دریا با خود گفت: «عیسی پیامبر است روی آب راه می‌رود و من هم بر روی آب راه می‌روم پس برتری او بر من در چیست؟»
همین‌که این حرف را زد در آب فرو رفت و از عیسی علیه‌السلام کمک طلبید. حضرت دست او را گرفت و از درون آب بالا کشید و به او فرمود: «چه گفتی که در آب فرو رفتی؟» حقیقت خیال درونی خود را گفت.
فرمود: «خود را در غیر جایگاهی که خدا برایت معین نموده قرار دادی و مورد غضب خدا قرار گرفتی، پس توبه کن تا منزلت سابق را بازیابی». او توبه کرد و بر پشت سر عیسی به راه خود ادامه داد. آنگاه امام صادق علیه‌السلام فرمود: «از خدای بترسید و از حسد پرهیز نمایید».
(شنیدنی‌های تاریخ، ص 316 -محجه البیضاء، ج 5، ص 328)

2- عبدالله بن اُبّی

چون نبوّت پیامبر صلی‌الله علیه و آله در مدینه بالا گرفت، «عبدالله بن اُبَی» که از بزرگان یهود بود حسدش درباره‌ی پیامبر صلی‌الله علیه و آله بیشتر شد و درصدد قتل پیامبر صلی‌الله علیه و آله برآمد.
برای ولیمه‌ی عروسی دخترش، پیامبر صلی‌الله علیه و آله و علی علیه‌السلام و سایر اصحاب را دعوت نمود و در میان خانه خود چاله‌ای حفر کرد و روی آن را به فرش پوشیده نمود و میان آن گودال را پر از تیر و شمشیر و نیزه نمود. همچنین غذا را به زهر آلوده نمود و جماعتی از یهودان را در مکانی با شمشیرهای زهرآلود پنهان کرد.
تا آن حضرت و اصحابش پا بر گودال گذاشته در آن فرو روند و یهودیان با شمشیرهای برهنه بیرون آیند و پیامبر صلی‌الله علیه و آله و اصحابش را به قتل برسانند. بعد تصور کرد که اگر این نقشه بر آب شد غذای زهرآلود را بخورند تا از دنیا بروند.
جبرئیل از طرف خدای متعال این دو کید را که از حسادت منشعب شده بود به پیامبر صلی‌الله علیه و آله رساند و گفت: «خدایت می‌فرماید: خانه‌ی عبدالله بن اُبّی برو و هر جا گفت بنشین قبول کن و هر غذائی آورد تناول کنید که من شما را از شرّ و کید او حفظ و کفایت می‌کنم.»
پیامبر صلی‌الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه‌السلام و اصحاب وارد منزل عبدالله شدند، تکلیف به نشستن در صحن خانه نمود، همگی روی همان گودال نشستند و اتفاقی نیفتاد و عبدالله تعجّب نمود.
دستور آوردن غذای مسموم را داد، پس طعام را آوردند، پیامبر صلی‌الله علیه و آله به علی علیه‌السلام فرمود: این طعام را به این تعویذ بر غذا قرائت نمایید؛
«بسم‌الله الشّافی بسم‌الله الکافی بسم‌الله المعافی بسم‌الله الّذی لا یضر مع اسمُه شیءٍ ولاداءٍ فی الارض و لا فی السّماء و هو السّمیع العلیم.»
پس همگی غذا را میل کردند و از مجلس به‌سلامت بیرون آمدند. عبدالله بسیار تعجّب نمود، گمان کرد زهر در غذا نکردند. دستور داد یهودیانی که شمشیر به دست بودند از زیادتی غذا میل کنند، پس از خوردن همه از بین رفتند.
دخترش که عروس بود فرش روی گودال را کنار زد دید زمین سخت و محکمی شده است پس بر بالای آن فرش نشست در گودال فرورفت و صدای ناله‌اش بلند شد و از بین رفت.
عبدالله گفت علّت فوت را اظهار نکنند. چون این خبر به پیامبر صلی‌الله علیه و آله رسید از عبدالله حسود، علّت را پرسید. گفت: «دخترم از پشت‌بام افتاد و آن جماعت دیگر به اسهال مبتلا شدند.»
(خزینه الجواهر، ص 344- بحارالانوار، ج 6)

3- کار عجیب حسود

در زمان خلافت هادی عباسی (او برادر هارون‌الرشید بود و قریب یک سال خلافت کرد بعد از او خلافت به هارون رسید) مرد نیکوکار ثروتمندی در بغداد می‌زیست. در همسایگی او شخصی سکونت داشت که نسبت به مال او حسد می‌ورزید. آن‌قدر درباره‌ی او حرف‌ها زد تا دامن او را لکّه دار کند؛ نشد. تصمیم گرفت غلامی بخرد و او را تربیت کند و بعد مقصد خود را به او بگوید. روزی بعد از یک سال به غلام گفت: «چقدر مطیع مولای خود هستی؟» گفت: «اگر بگوئی به آتش خود را بینداز، انجام دهم.»، مولای حسود خوشحال شد. گفت: «همسایه‌ام ثروتمند است و او را دشمن دارم، می‌خواهم دستورم را انجام دهی.»
گفت: «شب با هم بالای پشت‌بام همسایه ثروتمند می‌رویم تو مرا بکش تا قتلم به گردن او بیفتد و حکومت او را به خاطر قتلم قصاص کند و از بین ببرد.»
هرچه غلام اصرار در انجام ندادن این کار کرد، تأثیری نداشت. نیمه‌شب به دستور مولای حسود، گردن مولایش را بالای بام همسایه‌ی محسودِ ثروتمند زد؛ و زود به رختخواب خود آمد.
فردا قتل حسود بر بام همسایه کشف شد. هادی عباسی دستور بازداشت ثروتمند را داد و از او بازپرسی کرد؛ بعد غلام را خواست و از او جویا شد.
غلام دید که مرد ثروتمند گناهی ندارد، جریان حسادت و کشتن را تعریف کرد. خلیفه سر به زیر انداخت و فکر کرد و بعد سر برداشت و به غلام گفت: هرچند قتل نفس کرده‌ای، ولی چون جوانمردی نمودی و بی‌گناهی را از اتهام نجات دادی تو را آزاد می‌کنم و او را آزاد کرد و زیان حسادت به خود حسود بازگشت.
(داستان‌های ما، ج 2، ص 138 -مستدرک الوسائل، ج 3 ذیل شرح‌حال فضل‌الله راوندی)

4- حسد بانوان

«ابن ابی لیلی» زمان منصور دوانیقی بود. منصور گفت: «بسیار قضایای شنیدنی و عجیب نزد قضات می‌آورند، مایلم یکی از آن‌ها را برایم نقل کنی.»
ابن ابی لیلی گفت: روزی پیر زنی افتاده نزدم آمد و با تضرّع تقاضا می‌کرد از حقّش دفاع کنم و ستمکار را کیفر نمایم.
پرسیدم از چه کسی شکایت داری؟ گفت: دختر برادرم، دستور دادم او را احضار کردند؛ وقتی آمد، زنی بسیار زیبا و خوش‌اندام بود، علّت شکایت را پرسیدم و او اصل قضیه را به این ترتیب تعریف کرد:
من دختر برادر این پیرزن و او عمّه‌ی من است. پدرم در کودکی مُرد و همین عمّه مرا بزرگ کرد و در تربیت من کوتاهی نکرد تا اینکه بزرگ شدم. با رضایت خودم مرا به ازدواج مرد زرگری درآورد.
زندگی بسیار راحت و عالی داشتم تا اینکه عمّه‌ام بر زندگی من حسد ورزید و دختر خود را می‌آراست و جلوی چشم شوهرم جلوه می‌داد تا او را فریفت و دختر را خواستگاری کرد.
همین عمّه‌ام شرط کرد در صورتی دخترش را می‌دهد که اختیار من از نظر نگهداری و طلاق به دست او باشد، شوهرم هم قبول کرد.
مدّتی گذشت عمّه‌ام مرا طلاق داد و از شوهرم جدا شدم. در این ایّام شوهر عمّه‌ام در مسافرت بود، از مسافرت بازگشت و نزد من آمد و مرا دلداری می‌داد. من هم آن‌قدر خود را آراستم و ناز و کرشمه کردم تا دلش را در اختیار گرفتم، تقاضای ازدواج با من را کرد.
گفتم: راضی‌ام به این شرط که اختیار طلاق عمّه‌ام در دست من باشد، قبول کرد. بعد از عقد، عمّه‌ام را طلاق دادم و به‌تنهایی بر زندگی او مسلّط شدم مدتی با این شوهر (عمه‌ام) به سر بردم تا از دنیا رحلت کرد.
روزی شوهر اوّلم پیش من آمد و اظهار تجدید ازدواج کرد. گفتم: من هم راضی‌ام اگر اختیار طلاق دختر عمّه‌ام را به من واگذاری، او قبول کرد. دومرتبه با شوهر اوّلم ازدواج کردم و چون اختیار داشتم دختر عمّه‌ام را نیز طلاق دادم اکنون شما قضاوت کنید که من هیچ گناهی ندارم غیر از اینکه حسادت بی‌جای همین عمّه‌ی خود را تلافی کرده‌ام.
(پند تاریخ، ج 2، ص 156-اعلام الناس اتلیدی، ص 44)

5- عاقبت حسادت

در ایام خلافت «مُعتصم عباسی» شخصی از اُدباء وارد مجلس او شد. از صحبت‌های او معتصم خیلی خوش وقت گردید و دستور داد هرچند روزی به مجلس او حاضر شود و عاقبت ازجمله ندیمان (همدم، هم‌صحبت) خلیفه محسوب شود.
یکی از نُدماء خلیفه در حق این ادیب حسد ورزید که مبادا جای وزارت او را بگیرد. به خیال افتاد او را به طریقی از بین ببرد. روزی وقت ظهر با ادیب از حضور خلیفه بیرون آمدند و از او خواهش کرد به منزلش بیاید و کمی صحبت کنند و ناهار بماند، او هم قبول کرد.
موقع ناهار سیر گذاشته بود و ادیب از آن خوراک سیر زیاد خورد. وقت عصر صاحب‌خانه به حضور خلیفه رفت و صحبت از ادیب کرد و گفت: من نمک‌پرورده‌ی نعمت‌های شما هستم نمی‌توانستم این سرّ را پنهان کنم که این ادیب که ندیم شما شده در پنهانی به مردم می‌گوید: «بوی دهن خلیفه دارد مرا از بین می‌برد، پیوسته مرا نزد خود احضار می‌کند.»
خلیفه بی‌اندازه آشفته گردید و او را احضار کرد. ادیب چون سیر خورده بود کمی با فاصله نشست و با دستمال دهن خود را گرفته بود.
خلیفه یقین کرد که حرف وزیر درست است. نامه‌ای نوشت به یکی از کارگزارانش که حامل نامه را گردن بزند.
ندیم حسود در خارج اتاق خلیفه منتظر بود و دید زود ادیب از حضور خلیفه آمد و مکتوبی در دست دارد. خیال کرد در نامه خلیفه نوشته مال زیادی به وی دهند. حسدش زیادتر شد و گفت: من تو را از این زحمت خلاص می‌دهم و دو هزار درهم این نامه را خرید و گفت: چند روز خودت را به خلیفه نشان مده، او هم قبول کرد.
ندیم حسود نامه را به عامل خلیفه داد و او گردن او را زد. مدتی بعد خلیفه سؤال کرد ادیب ما کجاست پیدا نمی‌شود آیا به سفر رفته است؟ گفتند: «چرا ما او را دیده‌ایم». احضارش کرد و با تعجّب گفت: «تو را نامه‌ای دادیم به عامل ندادی؟» قضیه‌ی نامه و وزیر را نقل کرد. خلیفه گفت: «سؤال می‌کنم، دروغ نگو، بگو تو به ندیم ما گفتی: بوی دهن خلیفه مرا اذیّت می‌کند؟» گفت: نه خلیفه بیشتر تعجّب کرد و گفت: «چرا نزد ما آمدی دورتر نشستی و با دستمال دهان خود را گرفتی؟»
عرض کرد: «ندیم شما مرا به خانه خود برد و سیر به من خورانید، چون به حضور شما آمدم ترسیدم بوی دهانم خلیفه را آزار نماید.»
خلیفه گفت: الله‌اکبر و قضیه‌ی حسادت ندیم و قتل حاسد و زنده بودن محسود را برای همه‌ی حضّار نقل کرد و همگان در حیرت شدند.
(رنگارنگ، ج، ص 358)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 256 سوره‌ی بقره می‌فرماید: «در قبول دین، اکراهی نیست؛ زیرا راه درست از راه انحراف روشن شده است.»

حدیث:

امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «آزاد، آزاد است، اگرچه به او سختی و زیان برسد.»
(غررالحکم، ج 1، ص 229)

توضیح مختصر:

خداوند انسان را آفرید، به او عقل و شعور داد تا با اراده‌ی خود تصمیم بگیرد و هر کاری که می‌خواهد بکند؛ ولیکن قوانینی هم نهاد تا جلوی سرکشی و آزادی و بی بند و باری گرفته شود، چون نفس انسان می‌خواهد او را از قید قانون دور بدارد و هر کاری که دلش می‌خواهد انجام دهد.
اما قوانینی هم خود بشر جعل کرده که محدودیتی را ایجاد می‌کرده که نامش حبس بود مانند زن که بعضی گذشتگان او را موجودی پست و بی‌اختیار می‌دانستند و همانند بردگان او را به کار می‌گرفتند و هیچ حرّیتی نداشت.
از دیگر مسائلی که طبق هوای نفسانی و عقیده شخصی بوده و آزادی‌ها را بی حد کردند دستبرد به کتاب‌های آسمانی همانند تورات و انجیل بوده است و این نبود مگر روح ماده‌پرستی آزادی حیوانی.
همچنین موضوعات دیگر مانند وضع قوانین کمونیستی که الآن هم در کشورهای شوروی و چین حاکم است؛ که قوانین الهی را زیر پا گذاشتند و بی‌خدایی را رواج دادند و درنتیجه آزادی‌های شیطانی را باب کردند.
آزادی مطلق، درست نیست؛ آزادی نسبی طبق قوانین الهی، روح اختیار و حرّیت را در انسان زنده نگه می‌دارد. آزادی غربی عبودیّت نمی‌آورد همه بر اساس اشتهای نفس و مادی‌گرایی و بی‌قیدی است که کاری است که عاقبت‌به‌خیری ندارد.

1- ثروت و آزادی

امام صادق علیه‌السلام غلامی داشت که اسب امام را نگه می‌داشت. روزی مرد خراسانی نزد غلام آمد و گفت: «بیا با من یک معامله کن! همه‌ی ثروتم را می‌دهم و این شغل را به من بده. می‌نویسم که ده مزرعه و اموالم را تو بگیری؛ تو آزاد شوی و من مملوک.»
غلام گفت: «از مولایم اجازه بگیرم.» چون به منزل آمد، جریان معامله‌ی خراسانی و تبدیل شغل را بیان کرد.
امام علیه‌السلام فرمود: «اختیار با توست آزادی! اگر میل داری برو!» عرض کرد: «صلاح من در چیست؟»
فرمود: «آن مرد خراسانی با آن شرایط، مرد شریف، با ایمان و بزرگوار است. دیوانه نیست که آزادی را تبدیل به بندگی کند، ولی این را هم بدان که خدمتگزاران ما نیز با ما هستند.»
غلام تأمّلی کرد و گفت: «از نزد شما نمی‌روم.»
(داستان‌ها و پندها، ج 3، ص 60)

2- همه را آزاد کردند

هنگامی‌که اسیران بنی طی (قبیله حاتم طایی) را به مدینه آوردند، ازجمله‌ی آن‌ها، سفانه، دختر حاتم بود که داری زیبایی ممتاز و گفتاری شیرین بود و همه از او در شگفت می‌شدند.
او به پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم گفت: «پدرم از دنیا رفت و برادرم پنهان شد. اگر مرا آزاد کنی تا دشمنان سرزنش و ملامت نکنند رواست؛ زیرا پدرم طرفدار اخلاق نیکو بود و گرسنگان را سیر می‌کرد و برهنگان را پوشاک می‌داد و هیچ آرزومندی را ناامید نمی‌کرد.»
حضرت فرمود: «این‌ها صفات مؤمن است. اگر پدرت زنده بود، برایش طلب بخشایش می‌کردیم.» بعد فرمود: «او را به‌واسطه‌ی شرافت پدرش آزاد کنید!» پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم همراهان او را هم آزاد کردند.
(پند تاریخ، ج 1، ص 153 -شجر طوبی، ج 2، ص 22)

3- شیوه آزادگان

سعدی گوید: از حکیم فرزانه‌ای پرسیدند: «چرا بااینکه خداوند چندین درخت مشهور و بارور آفریده است، مردم هیچ‌کدام از آن‌ها را به‌عنوان آزاد، یاد نکنند مگر درخت سرو را بااینکه این درخت میوه ندارد؟»
حکیم فرمود: «هر درختی داری میوه‌ی معیّنی است که در فصل خود، با رسیدن میوه‌اش تازه می‌شود ولی وقتی‌که میوه‌اش تمام شود، آن درخت پژمرده و بی‌مشتری می‌گردد؛ ولی سرو، دگرگونی ندارد. بلکه همیشه سبز و خرّم است و این شیوه‌ی آزادگان وارسته است که همواره استوارند.»
(حکایت‌های گلستان، ص 272)

4- حکومتیِ آزاد

نعمان بن بشیر از قبیله‌ی خزرج و از انصار بود. در زمان معاویه، در جنگ صفّین بوده و مدّتی از طرف معاویه، ولایت کوفه و یمن را داشت و قاضی دمشق شد و در نهضت مُسلم، فرماندار کوفه بود؛ امّا سخت نگرفتن او علیه مُسلم، سبب شد او را عزل کنند و عبیدالله بن زیاد به جای او گماشته شود.
یزید وقتی به او گفت: «دیدی حسین را کشتم.» گفت: «اگر پدرت معاویه بود، این کار را نمی‌کرد.» اما یزید او را با سی نفر مأمور کرد تا اُسرای کربلا را از شام به مدینه برساند.
فاطمه سلام‌الله علیها دختر علی علیه‌السلام به خواهرش زینب سلام‌الله علیها گفت: «این مرد –نعمان- با ما خوش‌رفتاری کرد، بر ما واجب است که به پاس زحمات او پاداشی به او بدهیم.» زینب سلام‌الله علیها فرمود: «ما چیزی نداریم، جز بعضی زیورها از قبیل دست بند و بازوبند و خلخال.» و همان‌ها را برای او فرستادند و گفتند: «از کمی آن عذر می‌خواهیم».
او قبول نکرد و گفت: «اگر برای دنیا این کار را کرده بودم، برایم کافی بود. به خدا سوگند این کار را فقط برای خدا و خویشاوندی شما با پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم کردم».
او در آوردن اُسرای اهل‌بیت، به آرامی و مدارا کوچ می‌کرد و ازهرجهت مراعات ایشان را می‌نمود؛ تا به مدینه رسانید.
(منتهی الآمال، ج 1، ص 442)

5- زنی آزاده

جمعی بر حجاج بن یوسف ثقفی خون‌خوار، والی عراق، خروج کردند. ازجمله زنی را گرفتند و نزد حجاج آوردند. حجاج با او خطاب و عتاب کرد و او سر در پیش انداخته بود و نظر به زمین دوخته، نه جواب وی می‌داد و نه نظر به‌سوی وی می‌گشاد.
یکی از حاضران گفت: «امیر با تو سخن می‌گوید و تو از وی اعراض می‌کنی؟»
گفت: «من از خدای تعالی شرم می‌دارم به کسی نظر کنم که خدا به وی نظر نمی‌کند.»
حجاج گفت: «از کجا می‌گویی؟» گفت: «اگر خدا به تو نظر می‌داشت تو را این‌چنین به ظلم باز نمی‌گذاشت.» حجاج گفت: «راست می‌گویی!»
(لطائف الطوائف، ص 125)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 18 سوره‌ی زُمَر می‌فرماید: «کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آن‌ها (مانند روایت، حسن، صحیح و موثّق) پیروی می‌کنند، آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرد و آن‌ها خردمندان‌اند.»

حدیث:

پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم فرمود: «کسی که دو حدیث بیاموزد و با آن، نفسش را سود برساند یا دیگری را یاد بدهد که استفاده ببرد، بهتر از عبادت شصت سال است.»
(سفینه البحار، ج 1، ص 230 -منیه المرید)

توضیح مختصر:

آنچه را از پیامبر و ائمه اطهار علیهم السّلام نقل شده، حدیث گویند.
حدیث صحیح، به حدیثی گفته می‌شود که تمام سلسله‌ی سند آن تا امام متّصل و دو ویژگی عدالت و ایمان در راوی باشد.
حدیث حَسَن، به حدیثی گویند که مانند حدیث صحیح بوده و لکن سلسله راویان یک نفر یا چند نفر تصریح به عدالت آنان در رجال نشده و فقط مدح در حق آنان شده است.
حدیث موثّق، حدیثی است که راویان، عدالت و ایمان دارند و لکن امامی نیستند.
حدیث ضعیف، به حدیثی گفته می‌شود که سلسله سند آن فاقد اتّصال و راویان مجهول‌الحال یا دروغ‌گو و مانند این باشند که حدیث مردود است و قابل استفاده نیست.
اما حدیث قدسی، حدیثی است که از جانب خدا باشد که به‌وسیله‌ی پیامبر یا امامی نقل شده باشد.
از راویان حدیث می‌توان به جابر عبدالله انصاری، عمّار بن یاسر، سلیم بن قیس، ابوحمزه ثُمالی، ابو بصیر، زَراره بن اعین، یونس ین عبدالرّحمن، محمد بن عثمان بن سعید دوّمین نایب امام زمان و مانند آن‌ها اشاره کرد و از کتب حدیثی می‌توان از کافی، تهذیب الاحکام، خصال، وسائل الشّیعه و مانند آن نام برد.

1- هزار عابد

معاویه بن عمّار گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: «مردی روایت کننده، سخنان شما را برای مردم بازگو می‌کند و آن‌ها را در دل مردم و شیعیان استوار می‌کند و مرد عابد دیگری نیز از شیعیان شما هست که این توانایی را ندارد درعین‌حال، عبادت کننده است، کدام یک برترند؟» فرمود: «کسی که احادیث ما را روایت کند و دل‌های شیعیان را استوار سازد، از هزار عابد بهتر است.»
(اصول کافی، ج 1، ص 25)

2- حسن بی محبوب کوفی

او مشهور به ابن محبوب است و از اصحاب اجماع و راوی حدیث است. امام رضا علیه‌السلام درباره‌ی او چنین دعا کرده است: «خداوند تو را به حکمت مؤیّد، زبانت را گویا و رسیدن به خیر را برایت آسان گرداند!»
پدرش در تعلیم او به‌قدری ساعی بود که پسرش را در کودکی تشویق به نوشتن حدیث می‌کرد و با او قرار گذاشته بود در برابر هر حدیثی که از علی بن رئاب استماع نموده و بنویسد، یک درهم به او انعام بدهد و بدین گونه مشوّق فرزند در نقل و ضبط احادیث بوده است. او از غیر امام علیه‌السلام از شصت نفر از اصحاب امام صادق علیه‌السلام هم حدیث نقل کرده و تألیفات زیادی در فن حدیث نموده است.
(شاگردان مکتب ائمه، ج 2، ص 23 -اعیان الشیعه، ج 5، ص 23)

3- حدیث در خلوت

مسیر گوید: امام باقر علیه‌السلام به من فرمود: «آیا شما در خلوت با یکدیگر حدیث را گفتگو می‌کنید و آنچه می‌خواهید می‌گویید؟»
عرض کردم: «آری والله ما در خلوت باهم حدیث می‌گوییم.» فرمود: «قسم به خدا من دوست دارم با شما در بعضی از جاها باشم. قسم به خدا من بوی شما را و جان‌های شما را دوست دارم و شما بر دین خدا و دین فرشتگان هستید. پس به ورع و کوشش بسیار، مرا اعانت نمایید.»
(سفینه البحار، ج 1، ص 231)

4- حدیث سلسله الذّهب

چون امام رضا علیه‌السلام داخل نیشابور شد، عرض کردند: «به حق پدران پاکیزه و گذشتگان گرامی خود، صورت مبارک خود را به ما بنما و برای ما حدیثی از پدران و جدّت بفرما تا استفاده ببریم.»
حضرت علیه‌السلام استر خود را نگه داشت و صورت مبارک را باز نمودند و مردم با دیدن امام علیه‌السلام، گروهی می‌گریستند و بعضی جامه بر تن می‌دریدند و برخی خود را به خاک افکنده و آنان که نزدیک‌تر بودند، تنگ استر را می‌بوسیدند و بعضی به زیر سایبان محمل بسیار گریه می‌کردند.
پس همه ساکت شدند. بیست‌وچهار هزار قلم دان به‌غیراز دوات‌ها آماده و بیان حدیث را ابوزرعه و محمد بن اسلم، با صدای بلند، به مردم می‌رساندند. حدیث امام علیه‌السلام این بود که پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم از قول جبرئیل فرمود که خداوند فرمود:
«کَلِمه لا اله الّا الله حِصْنی فَمَن دَخَلَ حِصْنی اَمِنَ مِن عذابی (ناری): کلمه لا اله الّا الله حصار من است، پس هر کس آن را بگوید، داخل حصار من شده و چنین کسی از عذاب من ایمن خواهد بود.»
(منتهی الامال، ج 2، ص 284 -کشف الغمه)

5- تحمّل احادیث صعب

امام صادق علیه‌السلام فرمود: مردی نزد امام حسین علیه‌السلام آمد و عرض کرد: «حدیثی از فضایلتان که خدا برای شما قرار داده، برایم بفرمایید!»
فرمود: «تو هرگز طاقت و تحمّل آن را نداری.» عرض کرد: «طاقت خواهم آورد.» حضرت حدیثی (سنگین) برای او بیان فرمود. هنوز به اتمام نرسیده بود که موی سر و صورتش از –عدم تحمل- سپید گشت و حدیث را هم فراموش نمود. امام حسین علیه‌السلام فرمود: «رحمت خداوند به وی رسید که حدیث را فراموش کرد. (وگرنه بیشتر صدمه می‌دید.)»
(نمونه معارف، ج 4، ص 206 -بحارالانوار، ج 7، ص 272)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 165 سوره‌ی نساء می‌فرماید: «پیامبرانی که بشارت‌دهنده و بیم دهنده بودند تا بعد از این پیامبر، حجتی برای مردم بر خدا باقی نماند (و بر همه‌ی اتمام‌حجت شود).»

حدیث:

امام کاظم علیه‌السلام فرمود: «همانا خدا را بر مردم دو حجت است؛ یکی حجت آشکار که آن پیامبران و رسولان و ائمه هستند و دیگری باطنی که خردهاست.»
(اصول کافی، ج 1، ص 13)

توضیح مختصر:

خداوند برای راهنمایی خلق، برهان‌های مُتْقن و آیات و علائم محکم را نشان داده است، چه آنانی که به‌عنوان پیامبر و خلیفه‌ی اویند و چه کتاب‌های آسمانی و چه در آفاق و انفُس، ولی ازآنجایی‌که بی‌خردان، معاندان، اهل لجاجت و تعصب و تقلید در طول تاریخ بشریت بسیار بودند، آن‌ها زیر بار نرفتند. نصایح مستدل و حکمت‌ها، همیشه بیانگر راه ثواب بوده است. آنانی که بعد از آمدن بیّنه و برهان قبول حجت نکردند و تکذیب نمودند، هلاک شدند در دنیا و آخرت. چراکه انبیاء هدایتشان الهی بود و به‌واسطه‌ی آنان بیّنات بر مردم اتمام‌حجت شد.
اما آنچه مدعیان و رهبران دروغین برای فریب اهل دنیا آوردند، دلیل قاطعی نداشته و به وعده‌های دروغی مردم را فریفتند تا از اغوای آنان، ریاست کنند و سواری بگیرند. منکران انبیاء و اولیاء، به انکار که برمی‌خیزند، بیشترین القاء شُبه را در ذهن ساده‌لوحان می‌اندازند تا جایی که پیامبران را مجنون خطاب کردند. وقتی علم نبود، قدرت اندیشیدن ضعیف است و ضعف در قوه‌ی عاقله، راه را برای مکّاران که مردم را به تقلید و مَجاز و خِلط مباحث می‌اندازند، باز می‌کند.
فرعون وقتی از حجّت و برهان عاجز شد و از معارضه با موسی در مسئله‌ی اژدها ترسید، روی به قومش کرد و گفت: «خدایی که موسی ادعا می‌کند اگر حق بود، در مکان مثل من می‌بود و دسترسی به او ممکن می‌شد.» این همان حرف‌های غلط‌انداز و شُبه درست کن می‌باشد که نمی‌تواند با دلیل قطعی حرف بزند.

1- دلیل بر حدوث عالَم

ابو شاکر دیصانی -مادی‌گرا و قائل به دو اصل نور و ظلمت بود- به امام صادق علیه‌السلام عرض کرد: «دلیل بر حدوث عالم چیست؟»
امام علیه‌السلام فرمود: «دلیل بر آن موضوع را با نزدیک‌ترین چیزها می‌نمایم!» دیصانی عرض کرد: «آن چیست؟»
امام علیه‌السلام تخم‌مرغی را گرفت و بر کف دست خود نهاد. سپس فرمود: «این تخم‌مرغ دارای حصاری محکم است، داخل آن پرده‌ای لطیف و نازک است که سفیده‌ی آن مانند نقره‌ی گداخته و روان می‌باشد و زرده آن همانند طلای روان است؛ بعد از مدّتی شکسته می‌شود و مانند طاووسی از آن خارج می‌شود، آیا چیزی داخل آن شده است؟»
گفت: «نه!» فرمود: «پس این دلیل، دلالت بر حدوث عالم می‌نماید.»
(توحید صدوق، ص 292)

2- حجت از آسمان و زمین

زندیق مصری در مکه به خدمت امام صادق علیه‌السلام رسید، امام در سؤالات و جواب‌های او فرمود: آیا به آسمان صعود نموده‌ای؟ آیا می‌دانی در آنجا چیست؟ نه به مغرب و نه به مشرق رفته‌ای و نه به زمین و نه به آسمان صعود کرده‌ای تا بشناسی که پشت سر آسمان و زمین چیست!
آیا عاقل چیزی را که شناخته، انکار می‌کند؟ ای برادر مصری! چرا شب به روز و روز به شب تبدیل نمی‌گردد؟ این‌ها مجبورند، اگر دهر و روزگار این‌ها را می‌برد چرا برنمی‌گرداند؟ همه مضطرند! چرا آسمان ایستاده و زمین وضع شده؟ چرا آسمان بر زمین سقوط نمی‌کند؟ چرا زمین بر آسمان فوق صعود نمی‌کند و نمی‌چسبد؟ همه دلیل بر اویند.
پس زندیق مصری از دلایل و حُجج واضحه به دست امام علیه‌السلام مسلمان شد.
(اصول کافی، ج 1، ص 57)

3- معجزات موسی

مأمون، خلیفه‌ی عباسی گفت: در عمر خویش سه نفر مرا ملزم کردند… یکی آن بود که شخصی دعوی نبوّت می‌کرد و او را پیش من آوردند. از او پرسیدم: «تو که هستی؟» گفت: «موسی بن عمرانم!» گفتم: «موسی، آیات و علاماتی مانند ید بیضاء داشت. اگر تو یکی از آن معجزات را به من بنمایی ایمان آورم و الّا گردنت را خواهم زد.»
گفت: «نیک فرمودی؛ امّا فرعون دعوی خدایی کرد و گفت: أنا رَبُّکُم الاَعلی: من خدای برتر هستم؛ تا موسی معجزات بر او نمود. اگر تو آن گویی که فرعون گفت، من نیز حجت و آیات موسی به تو بنمایم.»
(لطائف الطوائف، ص 416 -روضه الصّفا)

4- برهان

صبحی، عربی موسی نام، در مسجد وضو می‌گرفت. کیسه‌ی پولی یافت. به صف جماعت رفت و پشت سر امام جماعت به نماز ایستاد. اتّفاقاً امام، در آن زمان این آیت را خواند: «ما تِلکُ بِیُمینک یا موسی! ای موسی! در دستت چیست؟»
(سوره‌ی طه، آیه‌ی 17)
عرب موسی نام گفت: «به خدا قسم امام ساحر است.» و کیسه پول را در محراب انداخت و از ترس آنکه مبادا او را به تهمت دزدی بگیرند، از مسجد گریخت.
(لطائف الطوائف، ص 152)

5- دلیل بر آمدن باران

حضرت سلیمان علیه‌السلام و اصحابش برای طلب باران از شهر خارج شدند. در بین راه مورچه‌ای را دید که به پشت خوابیده و دست و پایش را به طرف آسمان بلند کرده و می‌گوید: «خدایا! ما از مخلوقات تو هستیم و نیازمند به رزق تو می‌باشیم، پس ما را به گناه دیگران هلاک مفرما!»
سلیمان علیه‌السلام به اصحاب فرمود: «بازگردید که به دعای دیگری بر ما باران خواهد بارید.»
(محجه البیضاء، ج 2، ص 299 -شنیدنی‌های تاریخ، ص 21)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 5 سوره‌ی فُصِّلت می‌فرماید: «(افرادی روی‌گردان به پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم گفتند): میان ما و تو حجابی وجود دارد. پس تو به دنبال عمل خود باش و ما هم برای خود عمل می‌کنیم.»

حدیث:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هر مؤمنی که بین خود و مؤمن دیگر پرده و حائلی افکند، خداوند بین او و بهشت، هفتاد هزار سور (دیوار) زند.»
(اصول کافی، ج 2، ص 270)

توضیح مختصر:

هر انسانی نسبت به خداوند موانعی دارد که حجاب می‌شود و نمی‌تواند به قُرب برسد و خالص باشد. حجاب‌ها از جانب بنده ایجاد می‌شود، مثلاً کسی که کینه دارد و یا حب ریاست دارد، یا مال را بسیار دوست می‌دارد، هرکدام از این‌ها، خود حجاب ترقّی و رشد و قُرب به حق‌تعالی می‌شود.
آدمی که حیا دارد محجوب است، وقتی این ضعف را نداشته باشد، بی‌پروا می‌شود. چون این بی‌شرمی بر او غالب شد و پرده و مانع بیشتر شد، آلودگی و کثافت‌کاری او هم بیشتر می‌گردد.
چرا عدم سِتر با هوی پرستی سازگار است؟ بزرگ‌ترین حجاب، انّیت و منیّت است که از آن به حجاب اکبر تعبیر می‌شود که حائل است میان طالب و مطلوب.
بعضی اعمال، حجاب برای عالم دنیا هستند و بعضی حجاب‌ها متعلق به عالم آخرت است ولی حجاب اهل نهایات، از مقامات توحید و شهود حضرت حق و تقرّب خاص به خداوند است.
لذا بعضی عالمان ربّانی در دعاها می‌گفتند: «خدایا اگر می‌خواهی مرا عذاب کنی به خواری حجاب عذاب نکن که این سخت‌ترین درد است.»
حافظ می‌فرماید:
«حجاب راه، تویی حافظ از میان برخیز **** خوشا کسی که در این راه بی‌حجاب رود»

1- فرزند بلال

میمون بن مهران گوید: نزد عمر بن عبدالعزیز، خلیفه اُموی بودم. به دربانش گفت: «ببین بر در خانه کیست؟» دربان برگشت و گفت: «مردی است که شترش را خوابانده و می‌گوید من فرزند بلال، مؤذن پیامبر اسلامم.»
خلیفه اجازه داد تا وارد شود. چون وارد شد، گفت: «برایم حدیثی بگو!» گفت: از پدرم بلال شنیدم که می‌گفت از پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم شنیدم که فرمود: «هر که متصدّی امری از کارهای مسلمانان گردد و خود را از مردم محجوب کند و بپوشاند که به وی دسترسی پیدا نکنند، خداوند در روز قیامت خود را از آن شخص، پنهان و دور خواهد داشت.»
پس عمر بن عبدالعزیز به دربانش گفت: «برو در خانه‌ات بنشین! نمی‌خواهم دربانی من کنی.»
(نمونه معارف، ج 4، ص 184 –مسترف، ج 1، ص 92)

2- ابراهیم ساربان

ابراهیم ساربان، خواست خدمت علی بن یقطین، وزیر شیعه‌ی هارون‌الرشید برسد ولی او را راه نداد.
وزیر، در همان سال، در ایّام حج، خدمت امام کاظم علیه‌السلام در مدینه رسید ولی امام علیه‌السلام او را راه نداد. تا روز دوّم در بیرون خانه، امام علیه‌السلام را ملاقات کرد و علت راه ندادن را پرسید. امام علیه‌السلام فرمود: «برادرت ابراهیم را راه ندادی پس خدا سعی تو را قبول نمی‌کند مگر بعدازآنکه ابراهیم تو را عفو کند.»
عرض کرد: «الآن از مدینه تا کوفه چطور بروم؟» امام علیه‌السلام فرمود: «شب به بقیع می‌روی و شتری زین کرده می‌بینی، به اندک زمانی (طی الارض) به کوفه می‌روی و او را راضی می‌کنی و دوباره برمی‌گردی.»
علی بن یقطین، همین کار را کرد و به مدینه بازگشت و شتر را بر در خانه‌ی امام علیه‌السلام خوابانید، بعد حضرت او را اذن داد و پذیرفت.
(منتهی الآمال، ج 27، ص 248 –عیون المعجزات)

3- به سه جهت

خالد بن عبدالله قشیری به دربان می‌گفت: «کسی را از در خانه بازنگردانید؛ زیرا متصدّیان امور، خود را از مردم پنهان نمی‌کنند مگر به جهت این‌که:
1. یا عیبی در آن‌هاست که می‌ترسند.
2. یا تزلزلی که از آن خائف‌اند.
3. یا بخیل‌اند و واهمه دارند که کسی بیاید و چیزی از آن‌ها بخواهد.»
(نمونه معارف، ج 4، ص 185)

4- لعنت خدا

ابی حمزه گوید: به امام باقر علیه‌السلام عرض کردم: «فدایت شوم! چه می‌فرمایی در مورد مسلمانی که نزد مسلمانی به قصد زیارتش (یا به‌قصد حاجتی) آید، پس اجازه ورود می‌گیرد و او در منزل است ولی مانع از وارد شدن شخص در منزل می‌شود؟»
فرمود: «چنین فردی در لعنت (نفرین) خداست تا زمانی که یکدیگر را ملاقات کنند و عذرخواهی کند.»
(اصول کافی، ج 2، ص 272)

5- مکافات فرعون

درباره‌ی فرعون که مدعی خدایی شد و عمرش طولانی بود، از امیرالمؤمنین علیه‌السلام روایت‌شده که او به دو صفت بود؛ یکی این‌که اخلاقش نیکو بود و دیگر اینکه مردم به‌راحتی و بدون مانع به نزدش می‌رفتند. پس خدا دوست داشت به خاطر این صفات، او را پاداش دهد. (و او سال‌ها عمر کرد.)
(سفینه البحار، ج 1، ص 212)