بایگانی ماه ژوئن, 2015

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 9 سوره‌ی نبأ می‌فرماید: «ما خواب شما را سبب آسایش (آرامش) قرار دادیم.»

حدیث:

امام علی علیه‌السلام فرمود: «خواب، آسودگی است از درد و رنج و ملایم آن است مرگ (خواب برادر مرگ است).» (غررالحکم، ج 2، ص 522)

توضیح مختصر:

خواب را خداوند برای آرامش خلایق خلق کرده است. لذا شب مناسبتش با خوابیدن است چراکه سرو صدا نیست. شخص، روز کار کرده و خسته است و حالا می‌خواهد استراحت کند. امّا مسائلی در موضوع خواب هست که به اشاره می‌گوییم: علّت خواب طبیعی، خواب رحمانی و شیطانی، دانستنِ مسائل مربوط به خوابیدن، شناخت و فرق میان خواب‌های عالمان و جاهلان و قاضیان و کاسبان و …
از آن طرف، هر کس نمی‌تواند تعبیر خواب کند. کسی می‌تواند که یا ازنظر علمی و تجربی ورزیده باشد و یا از طرف خداوند، تعبیر خواب به او عطا شده باشد مانند حضرت یوسف علیه‌السلام.
بعضی از خواب‌ها از آینده خبر می‌دهد و فهم این مطلب، از هر کسی ساخته نیست.
رؤیای مرد نیکو و صالح، جزئی از چهل‌وشش جزء پیامبری است و بسیاری از پیامبران، وحی‌شان در خواب بوده است. این دلیل است که نفس وقتی پاک و باصفا شود رؤیای او صحیح و درست باشد.
پیامبر صلی‌الله علیه و آله به اباذر فرمود: «بعد از وفات من، وحی قطع می‌شود ولی مبشّرات قطع نمی‌شود.» عرض کردند: «یا رسول‌الله! مبشّرات چه باشد؟» فرمود: «دیدنِ خواب‌های پسندیده توسط مردی صالح، یا اینکه کسی خواب او را ببیند.»
(مقدمه‌ی کلیات تعبیر خواب تفلیسی، ص 24-19)

1- چهار عمل مختصر و مفید

حضرت فاطمه علیها السّلام فرمودند: پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم بر من وارد شد در وقتی‌که رختخواب خود را پهن کرده بودم و می‌خواستم بخوابم. فرمود: ای فاطمه! مخواب مگر چهار عمل را به‌جای آوری.
1. ختم قرآن کنی.
2. پیغمبران را شفیع خود قرار دهی.
3. مؤمنین را از خود، خشنود گردانی.
4. حج عمره انجام دهی.
این را فرمود و داخل نماز شد؛ من توقّف کردم تا نماز خود را تمام کرد. آنگاه گفتم: یا رسول‌الله! به چهار چیز مرا امر فرمودی که من قدرت آن را ندارم در این وقت (کم) انجام دهم. آن حضرت تبسّم کرد و فرمود:
1. هرگاه سوره‌ی توحید را سه مرتبه بخوانی گویا ختم قرآن کرده‌ای.
2. هرگاه صلوات بر من و پیامبران قبل از من بفرستی، ما شفیعان تو در روز قیامت خواهیم بود.
3. هرگاه استغفار برای مؤمنین کنی، پس تمامی ایشان از تو خشنود شوند.
4. هرگاه بگویی: «سبحان‌الله و الحمدالله و لااله‌الاالله و الله‌اکبر» پس حج عمره کرده‌ای.
(خلاصه الاذکار -مفاتیح‌الجنان، ص 961)

2- رویای صالح و واقعه

سالک در مجاهدت، در هر مقام مناسب حال، به کشف افتد، گاه در خواب و گاه در واقعه باشد. واقعه بین خواب‌وبیداری و گاه بیداری باشد اما در خواب، حواسش به کلی از کار بیفتد و قوه‌ی خیال بر کار باشد. خواب یا آشفته است و تعبیر ندارد و یا نیک است و آن را رؤیای صالح گویند که یک جز از چهل‌وشش جزء نبوّت است که پیامبر فرمود بسیاری از انبیاء بودند که وحی‌شان در خواب بود. (مرصادالعباد، ص 46)
حضرت ابراهیم به فرزندش اسماعیل فرمود: «من در خواب دیدم که تو را سر می‌بُرم (أری فی المَنام).» (سوره‌ی صافات، آیه‌ی 102) خواب که حضرت ابراهیم دید به عینه ظاهر شد. بعضی خواب‌ها تأویل دارد و بعضی تعبیر عینی دارد و بعدها در زمان‌های طولانی اتفاق می‌افتد، مانند، خواب حضرت یوسف که به پدرش گفت: «در خواب دیدم یازده ستاره و شمس و قمر مرا سجده کردند.» (سوره‌ی یوسف، آیه‌ی 4)
یعقوب علیه‌السلام فرمود: «ای پسرم خواب خود را برای کسی نقل نکن (لا تَقصُصْ رؤیاک).» یوسف بعد از سال‌ها که به سلطنت رسید، پدر و مادر و برادران به مقام او تکریم و تعظیم کردند برای سپاسگزاری «خَرّوا لَه سجداً» (به حق سجده کردند و روی بر زمین نهادند).» (سوره‌ی یوسف، آیه‌ی 100)
اما واقعه، میان خواب‌وبیداری از ریاضت نفس و تصفیه‌ی دل می‌شود که غلبات روحانیّت پدید می‌آید و صفات حیوانی محو و از حُجُب خیال قدری خلاصی یافته است. واقعه در آفاق و انفس، جمال آیات و بیّنات در نظر موحدان آرد، لذا در سوره‌ی سجده آیه‌ی 53 فرمود: «زود باشد که آیات و نشانه‌های (توحید) خودمان را در اطراف و کرانه‌ها (آسمان و زمین) و در نفس خودشان به آنان بنمایانیم تا اینکه حق و درستی آشکار شود.»

3- خواب دیدن ائمه

بعضی از راویان احادیث، از ائمه سؤال کردند: «ما دوست داریم که شما را خواب ببینیم.» امام علیه‌السلام فرمود: «آب نیاشام.» آن شخص آب نمی‌خورد و در خواب، خواب آب می‌دید. خدمت امام علیه‌السلام این قضیه را نقل کرد که هر وقت می‌خوابم، خواب آب می‌بینم. امام علیه‌السلام فرمود: «اگر ما را می‌خواهی در خواب ببینی، باید شایق ما باشی مثل شوقت به سوی آب در وقت عطش.»
(دارالسلام نوری -خزینه الجواهر، ص 324)

4- خواب اهل عبادت

بخواب چون خواب اهل عبادت (عبرت) و نه مانند اهل غفلت. چون اهل عبادت (عبرت) زیرک هستند و به خاطر استراحت (رفع خستگی) می‌خوابند نه از روی خواهش نفس. پیامبر صلی‌الله علیه و آله می‌فرماید: «هنگام خواب چشم‌هایم می‌خوابد ولی قلبم نمی‌خوابد» از خوابیدن قصد کن که ملائکه از نوشتن اعمالت کمتر به‌زحمت افتند و نفْست از شهوات دور بماند.
امتحان کن خود را که چطور می‌خوابی. صاحب معرفت باش به اینکه تو در خواب عاجز و ضعیفی و بر هیچ یک از حرکت و سکون خود قادر نیستی، مگر به حکم و تقدیر خدا.
خواب برادر مرگ می‌باشد؛ پس خواب را نشانه‌ای بر مرگ بدان که بیداری ندارد تا خیر و نیکی فوت شده را به انجام برسانی. کسی که بخوابد و از انجام واجبات و مستحبات و نوافل بازماند، این خواب غافلین و سیره‌ی زیانکاران است و صاحبش گول خورده است. کسی که بعد از انجام فرائض و سنن و ادای حقوق واجبه بخوابد، خوابش پسندیده است. من برای اهل این زمان بعد از ادای واجبات و مستحبات، چیزی را سالم‌تر از خواب سراغ ندارم، چون مردم رعایت دین و مراقبه‌ی احوال خود را ترک کردند و به طرف چپ منحرف شدند. بنده ممکن است با کوشش، سخن نگوید، اما گوش ندادن به سخن‌های مختلف مشکل است مگر مانعی پیش آید. خواب بهتر است از گفتن و شنیدنی‌هایی که معاصی خدا در آن‌هاست. خداوند فرموده: «از گوش و چشم و دل هر کس در قیامت سؤال می‌شود.» (سوره‌ی اسراء، آیه‌ی 36)
زیاد خوابیدن را آفاتی هست، هرچند بعد از انجام فرائض باشد. زیاد خوابیدن از زیاد آب خوردن و زیاد آب خوردن از پرخوری ناشی می‌شود که هر دو، نفْس را سنگین و از انجام طاعت بازداشته و قلب را تیره و از تفکّر و خضوع بازمی‌دارد. هر خوابیدن را پایان زندگی دنیای خود قرار بده و با قلبت و زبانت یاد خدا کن و بترس از اینکه او بر باطنت آگاه است و از او در بیدار شدن برای نماز یاری طلب، چون شیطان برای بیداری نماز به تو می‌گوید شب بلند است، فعلاً بخواب و قصدش این است که تو بخوابی و وقت مناجات و عرض حال به خدا را از تو بگیرد. در سحر از استغفار غافل مباش، زیرا بندگان خداترس، به سحرها شوقی بسیار دارند.
(مصباح الشریعه، باب 44)

5- خوابیدن

محی الدّین عربی در کتاب فتوحات مکّیه درباره‌ی تارکین ماسوی الله چنین می‌نویسد: دایی‌ام -ابومسلم خولایی- از اکابر ملامتیه بود و شب‌ها نمی‌خوابید و بیدار می‌ماند و به شب‌زنده‌داری می‌پرداخت. چون احساس سستی و خواب کرد، پاهایش را چوب زد و می‌گفت: ای پاهای من شما به چوب خوردن از چهارپایان سزاوارترید. (ریاضت سالکین، ص 17) محی‌الدین گوید: آنچه را شایسته‌ی دنیاست برای دنیا می‌گذارند و آنچه را سزاوار آخرت است برای آخرت می‌گذارند. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «مادر سلیمان بن داوود به فرزندش گفت: ای پسرم! شبانگاهان زیاد نخواب، زیرا خواب زیاد، بنده را روز قیامت فقیر واگذارد.»
(ریاضت سالکین، ص 119)

6- علّت غلبه‌ی خواب در شب

از پیامبر صلی‌الله علیه و آله نقل شده است که خداوند فرمود: بعضی از بندگان مؤمن هستند که در عبادت من تلاش می‌کنند، در نیمه‌شب‌ها از رختخواب گرم بیرون می‌آیند و به من سجده می‌کنند و با این کارها خود را به زحمت می‌اندازند. من گاهی یک شب یا دو شب، آن‌ها را دچار خواب می‌کنم تا بیدار نشوند. این عنایت من درباره‌ی آن‌هاست که می‌خواهم آن‌ها در عبادت من باقی بمانند. وقتی‌که این بندگان، صبح از خواب بیدار می‌شوند، ناراحت می‌گردند که چرا دیشب خواب مانده و شب‌زنده‌داری نکرده‌اند. اگر من فاصله میان عبادت آن‌ها نیفکنم، عُجب به آنان مسلّط می‌شود و آنان را به فتنه‌ی اعمالشان می‌کشاند. پس، از من دور می‌شوند و به همین دلیل خیال می‌کنند در نزد من تقرّب زیادی دارند.
(کلیات حدیث قدسی، ص 308)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 26 سوره‌ی ص می‌فرماید: «ای داوود ما تو را خلیفه (و نماینده خود) در زمین قرار دادیم.»

حدیث:

امام رضا علیه‌السلام فرمود: «همانا امام، خلیفه‌ی خدا و رسول صلی‌الله علیه و آله و مقام امیرالمؤمنین و وارث امام حسن علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام می‌باشد.»
(الکافی، ج 1، ص 198)

توضیح مختصر:

خلافت، جانشینی است که از طرف خداوند بر انبیاء و اوصیاء ثبت شده است. خلافت به معنای جایگزینی نیست بلکه به معنای خلافت الله است. چون اگر جایگزینی باشد همیشه عده‌ای از روی حبّ، کسی را جانشین می‌کنند یا خلیفه با تزویر و زر و زور، خود را نصب می‌کند. خلیفه‌ی خدا منصوب از طرف اوست، یعنی اعطاء منصب به کسی که تمام شرایط را دارد؛ لذا پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلّم در روز غدیر خم به امر الهی (الیَوم اَکمَلْتُ…) امیرالمؤمنین را نصب به خلافت و وصایت می‌کند تا دین کامل و تمامیت نعمت اسلام شود. خداوند در قرآن به حضرت داوود فرمود: «یا داوود انّا جعلناکَ خلیفه: ای داود ما تو را خلیفه قرار دادیم.» (سوره‌ی ص، آیه‌ی 26)
پس انتخاب کردن مردم و شورای مردم برای خلافت خلیفه، از این قاعده خارج است چه آنکه در هیچ موردی شرایط الهیه در آن شخص، جمع نیست بلکه مفاسد و آفات بی‌شماری را در پی دارد.
برای همین است که خلفای غاصب و جور، همیشه بی‌عدالتی، زورگویی، فریب‌کاری و تدلیس را در سیره‌ی خلافت روا داشتند و خلفای منصوب الهی را کنار زدند و به دین لطمه وارد نمودن را، پیاده کردند.

1- بیعت با امام

وقتی مردم بعد از کشته شدن عثمان، برای بیعت با امیرالمؤمنین علیه‌السلام آماده شدند، حضرت درباره‌ی عدم تمایل خویش به خلافت چنین فرمود: «ای مردم! مرا بگذارید و دیگری را برای خلافت انتخاب کنید، زیرا آشکارا می‌بینم که اگر خلافت را قبول کنم، بلاهای گوناگونی را دیدار خواهم کرد که از دل! توان شکیبایی ببرد و عقل‌ها از آن بلرزد و جهان را تاریکی فتنه، چنان فروگیرد که حقیقت شناخته نشود.
ای مردم! بدانید اگر من آرزوی شما را برآورم و به خلافت تن دهم، بر گردن شما سوار خواهم شد و آنچه بخواهم انجام می‌دهم و سخن هیچ‌کس را نخواهم شنید و از حرف دیگران باکی ندارم.
اگر مرا به حال خود بگذارید و دیگری را تعیین کنید، من نسبت به شما در پذیرش فرمان او، فرمانبردارترم.
ای مردم! اگر شما را وزیر باشم، نیکوتر است تا شما را امیر شوم.»
مالک اشتر عرض کرد: «به خدا سوگند این کار را قبول نکنی، دیگری متصدی امر خلافت می‌شود و تو در دفعه‌ی چهارم نیز از حق خویش محروم خواهی ماند. سپس گفت: دست خود را به من ده تا با تو بیعت کنم.»
حضرت همان عذرها را آورد، ولی مالک اشتر قبول نکرد و عرض کرد: «امروز میان مسلمانان، کسی به پایه‌ی فضل و دانش و سابقه‌ی تو در اسلام نیست و به‌علاوه چون خبر کشته شدن عثمان در شهرها منتشر شده و خبر بیعت با دیگری انتشار نیافته است، هر فرمانداری به گردن کشی و طغیان برمی‌خیزد و پرچم مخالفت را برمی‌افروزد و موجبات شورش و اختلاف در بین مردم فراهم می‌آید و تفرقه میان مسلمانان می‌افتد؛ پس سزاوار است برای حفظ مصالح مسلمانان، خلافت را قبول کنی!»
امام پس از شنیدن این سخنان مالک اشتر، موافقت کرد و مالک و همراهانش با امام بیعت کردند.
(زندگانی علی بن ابیطالب، ص 15، تألیف عمر ابوالنصر)

2- سنگین‌ترین جرم

حمران بن اعین گوید: روزی در حضور امام صادق علیه‌السلام سخنی از منصور دوانیقی، دومین خلیفه عباسی شد و حضرت فرمود: روزی من و منصور در بیابانی سیر می‌کردیم، درحالی‌که من سوار الاغی بودم، ولی او سوار بر اسب باشوکت و با اطرافیان خود بود. در بین راه به من گفت: «می‌بینی که خداوند عزّت را به ما داده است! حال سزاوار است تو خوشحال باشی و به مردم نگویی که ما (اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله علیه و آله) به مقام خلافت سزاوارتر هستیم.»
من به او گفتم: هر کس چنین حرفی به تو گفته است، دروغ است. (امام به‌طور تقیّه فرمود) منصور گفت: یاد داری که روزی از تو پرسیدم آیا ما (بنی العباس) سلطنت داریم؟ گفتم: آری (در ظاهر)
امام فرمود: به منزل که برگشتم، یکی از دوستان به من گفت: فدایت شوم! به خدا سوگند دیدم تو سوار بر الاغ و منصور سوار بر اسب بود و یاران و همراهانش چنین وانمود می‌کردند که گویی تو، یکی از خدمت کاران او هستی، به‌اندازه‌ای ناراحت شدم که نزدیک بود در دینم شک کنم.
به او گفتم: اگر فرشتگانی که در اطراف من بودند، می‌دیدی، حتماً شوکت ظاهری منصور را خیلی کوچک‌تر از شوکت من مشاهده می‌کردی.
حمران گوید: «عرض کردم: تا کی این‌ها سلطنت می‌کنند و چه وقت شما از دست این‌ها (بنی العباس) راحت می‌شوید؟» امام فرمود:
«هر چیز مدتی دارد، هرگاه به سر آمد در یک‌لحظه به‌اندازه‌ی یک‌چشم به زدن می‌گذرد. تو اگر می‌دانستی این غاصبان مقام خلافت، نزد خدا چه هستند، قطعاً بیشتر با آن‌ها دشمنی می‌کردی.
اگر همه‌ی اهل زمین و تو بکوشید تا این‌ها (بنی العباس) را بر گناهی بالاتر از گناه غصب خلافت وادارید، نخواهید توانست.
مبادا شیطان تو را فریب دهد. عزّت از خدا و رسول و مؤمنان است، ولی منافقان در نادانی هستند.»
(داستان‌ها و پندها، ج 5، ص 137 -روضه کافی، ابی‌عبدالله مع المنصور فی موکبه)

3- هیبت خلیفه‌الله

وقتی امام عسگری در زندان بود، عدّه‌ای از درباریان خلیفه عباسی به رئیس زندان به نام صالح بن وصیف گفتند: بر حسن بن علی در زندان سخت بگیر.
صالح دو نفر آدم‌های بد ذات و شرور به نام «علی بن یارمش» و دیگری به نام «اقتامش» را پیدا کرد و آن‌ها را سفارش کرد که در زندان بر امام سخت بگیرند و اذیت و آزار برسانند.
آن دو نفر که به زندان رفتند، بعد از مدتی خود اهل نماز و روزه شدند و در عبادات به مقاماتی رسیدند.
صالح، آن دو نفر را خواست و گفت: «چرا شما نسبت به او سخت‌گیری نمی‌کنید؟» گفتند: «او روزها را روزه و شب‌ها تا صبح به عبادت مشغول است و با کسی حرف نمی‌زند و فقط مشغول عبادت است.
هر وقت نظر، بر ما می‌افکند، از هیبت او بدن ما می‌لرزد و چنان می‌شویم که مالک نفس خود نمی‌شویم و خودداری نمی‌توانیم بکنیم.»
آل عباس چون چنین از زندانبان شنیدند، با خواری برگشتند.
(منتهی الامال، ج 2، ص 393)

4- ابوموسی تعلّل در خلافت

هنگامی‌که عثمان کشته شد و مردم با امیرالمؤمنین علیه‌السلام در خلافت بیعت کردند، ابوموسی اشعری از جانب عثمان حاکم کوفه بود.
خبر به کوفه رسید که علی علیه‌السلام را به خلافت شناختند، مردم در تکاپوی آن بودند که اینک ابوموسی اشعری برای علی علیه‌السلام از مردم بیعت بگیرد، اما او فعالیتی نداشت و به سکوت می‌گذرانید.
او از خلافت علی علیه‌السلام بیمناک بود تا وقتی‌که مسجد کوفه از جمعیت موج می‌زد. به وی اعتراض کردند که چرا در گرفتن بیعت کوتاهی می‌کنی؟ گفت: «حالا ببینم چه خبر دیگری می‌رسد.» هاشم بن عتبه به پا ایستاد و گفت: ابوموسی چه انتظاری داری؟
آیا می‌ترسی عثمان سر از خاک بردارد و از تو گله کند که چرا بیعت مرا گذاشتی و با علی علیه‌السلام بیعت نمودی؟!
پس هاشم رو به جمعیت کرد و گفت: دست راست من دست علی علیه‌السلام و دست چپم، دست چپ من است، دست چپ را بر راست زد و گفت:
من با علی بیعت کردم! ابوموسی که چنین دید برخاست و از مردم برای علی علیه‌السلام بیعت گرفت.
(پیغمبر و یاران، ج 1، ص 142 –ناسخ التواریخ، امیرالمؤمنین، ص 24)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 60 سوره‌ی انفال می‌فرماید: «هر نیرویی در قدرت دارید، برای مقابله با دشمنان آماده سازید (در تفسیر امام است که یکی از مصادیق نیرو، خِضاب کردن پیرمردان است که در مقابل دشمنان جلوه کنند.)»

حدیث:

امام جعفر صادق علیه‌السلام فرمودند: «رنگ نمودن موی، زنان را به همسران مأنوس و بر دشمن هیبت آورد.»
(لئالی الاخبار، ج 4، ص 179)

توضیح مختصر:

خِضاب یعنی رنگ کردن که در مردان رنگ کردن موی سر و ریش سنّت مؤکّد است و زنان را خضاب موی سر و دست و پا سنت است البته برای مردان خضاب دست و پا کراهت دارد.
در زمان‌های قدیم، رنگِ مو بیشتر حنا بوده و امروزه رنگ موها در بازار موجود است. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «از سنت‌های پیغمبران یکی خضاب کردن به حنا است.» (خصال شیخ صدوق، ص 242) از عللی که برای خضاب در بعضی احادیث وارد شده این است که یهودیان مویشان سفید می‌شد رنگ نمی‌کردند و مسلمانان هم مانند آنان می‌شدند لذا فرمودند موی سفید خود را رنگ کنید که شبیه به یهودیان نشوید.
(شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 18، ص 122)
دیگر آن‌که آرایش زن برای شوهرش و مرد برای خانواده‌اش لزوم دارد. (کافی، ج 6، ص 480) چراکه مرد به زنان دیگر توجه نمی‌کند و زنان هم از عفّت دست برنمی‌دارند.
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «خضاب کردن به وَسمه موجب اُنس زنان می‌شود.» (مکارم الاخلاق، ص 80) و دیگر سفارش شده است که حتی زنان پیر، دستشان را از خضاب کردن خالی نگذارند.
(مکارم الاخلاق، ص 82 -حلیه المتقین، ص 77 فصل یازدهم)

1- نور و اسلام و ایمان

امام صادق علیه‌السلام فرمود: مردی به نزد پیامبر صلی‌الله علیه و آله آمد و ایشان به محاسنش که سفید بود، نگاه کردند و فرمودند: «نور است و هر کس در اسلام، موی خود را سفید کند، نوری در قیامت برای او خواهد بود.»
بار دیگر آن مرد نزد پیامبر صلی‌الله علیه و آله آمد درحالی‌که موی خود را با حنا رنگ کرده بود. چون پیامبر صلی‌الله علیه و آله دیدند، فرمود: «نور و اسلام است.» دفعه‌ی دیگر آن مرد با موی سیاه کرده آمد. پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «نور و اسلام و ایمان است و سبب محبّت زنان و ترس در دل دشمنان می‌گردد.»
(لئالی الاخبار، ص 180)

2- غلبه و قوّت

گروهی خدمت امام حسین علیه‌السلام آمدند و دیدند که آن حضرت ریش خود را به رنگ سیاه خضاب کرده است. علت خضاب را پرسیدند. حضرت دست بر ریش خود گذاشته و فرمود: «در یکی از جنگ‌ها، پیامبر صلی‌الله علیه و آله امر کرد که مسلمانان به سیاهی خضاب کنند تا باعث قوّت و غلبه‌ی ایشان بر کافران شود.»
(حلیه المتقین، ص 28)

3- عفت زنان

حسن بن جهم گوید: بر امام کاظم علیه‌السلام وارد شدم و حضرت موی خود را به سیاهی خضاب کرده بود. عرض کردم: «شما موی خود را به سیاهی رنگ کردید؟» فرمود: «در خضاب کردن، مزد و تهیّتی است که خداوند عفّت زنان را زیاد می‌گرداند. بعضی از زنان به خاطر اینکه شوهرانشان ترک این تهیّت کرده‌اند، (موهایشان سفید است) عفّت را رها نمودند.»
عرض کردم، گویند: «حنا، جوانی را افزایش دهد؟» فرمود: «چه چیزی می‌تواند جوانی را نزدیک کند که هر روز انسان به پیری‌اش افزوده می‌گردد.»
(لئالی الاخبار، ج 4، ص 180)

4- کم‌توجهی مردان

امام رضا علیه‌السلام از پدرانش نقل کرده که زنان یهود از عفت بیرون نرفتند و به فساد کشیده نشدند، مگر به سبب کم‌توجهی مردانشان به آرایش و نظافت خود (از موی سر و صورت و چهره).
و فرمود: «زن از تو همان میل را دارد که تو از او میل داری.»
(مکارم الاخلاق، ج 1، ص 154)

5- فقط امیرالمؤمنین علیه‌السلام خضاب نمی‌کرد

حفض اعور گوید: به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: «درباره‌ی خضاب موی سر و صورت چه می‌فرمایید؟»
فرمود: «از سنّت است.»
گفتم: «پس چرا امیرالمؤمنین خضاب نمی‌کرد؟» فرمود: چون پیامبر صلی‌الله علیه و آله به او فرموده بود: «محاسنت به خون سرت رنگین شود؛ و این امر او را از خضاب کردن بازمی‌داشت.»
(مکارم الاخلاق، ج 1، ص 159)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 142 سوره‌ی انعام می‌فرماید: «(او کسی است که) از چهارپایان، برای شما حیوانات باربر و حیوانات کوچک (برای منافع دیگر) آفرید، از آنچه به شما روزی داده (از حلال) بخورید.»

حدیث:

امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هر که چهارپایی می‌خرد، سواری‌اش برای او و روزی‌اش بر خداوند است.»
(مکارم الاخلاق، ج 1، ص 504)

توضیح مختصر:

یک دسته از مخلوقات الهی، چهارپایان هستند که خداوند به حکمت خود آن‌ها را آفریده که دسته‌ای اهلی هستند و برای آن‌ها در بشر قوانینی را اشاره فرمود. گروهی نیز درنده هستند که استفاده از آنان به هر نوعی دارای احکامی است که در شریعت آن‌ها را ثبت و ضبط کرده‌اند.
امّا آنچه حکمت بالغه ی حق‌تعالی اقتضاء می‌کرده، همه‌ی دسته‌جات و گروه‌های آنان را خلق کرده که لازمه‌ی بقاء بوده است گرچه بعضی به خاطر مسائل چند، نسل آنان منقرض شده است.
حیوانات بنا بر قالبشان همانند انسان قوّه ی عاقله و تکلیف ندارند. مسائل غریزی مانند خوردن و خوابیدن، مجامعت و زائیدن، تغذیه و شکار کردن و مانند این‌ها بر نوع آنان غالب است. ازآنجایی‌که اکثریت بشر از اول نمی‌خواستند زیر بار قوانین الهی بروند در حلال بودن گوشت و یا حرام بودن، یا نوع عقوبت‌ها بر چهارپایان، احکام شخصی و تقلیدی را بر آنان روا می‌داشتند. مثلاً در جاهلیّت با سنگ و چوب و خفه کردن و … بر حیوان می‌زدند تا بمیرد آنگاه از گوشت آن استفاده می‌کردند. درواقع قوانینی که انسان‌ها باید بر حیوانات روا بدارند از حکمت پروردگار است و مراعات نکردن و افراط‌وتفریط برخلاف قوانین حاکم بر چهار پایان، عوارضی هم در بردارد.

1- گورخران

ابن عربی گوید: «در زمان جاهلیّت و جوانی در سفری به همراه پدرم بودم. از دو شهر قومونه و بلمه از شهرهای اُندلُس عبور می‌کردیم که ناگاه به دسته‌ای از گورخران وحشی رسیدیم که به چرا مشغول بودند. من به شکار علاقه‌مند بودم.
در دلم گذراندم که به هیچ‌یک از آن‌ها آزار نرسانم. اسبم به آن‌ها یورش برد ولی من او را از این کار بازداشتم. درحالی‌که نیزه به دستم بود به آن‌ها رسیدم؛ نیزه به پشت آن‌ها می‌خورد ولی آن‌ها همچنان مشغول چرا بودند و سرشان را بلند نمی‌کردند. چون به راه خدا آمدم، فهمیدم امانی که در نفسم بر آن‌ها بود، در نفوس آن‌ها سرایت کرده بود.»
(آینه‌ی سالکان، ص 28 -فتوحات مکیه، ج 4، ص 540)

2- اسب امام حسین علیه‌السلام

چون امام حسین علیه‌السلام شهید شد، اسب امام علیه‌السلام موسوم به ذوالجناح، شیهه‌اش بلند شد. عمر سعد دستور داد اسب را بگیرند، امّا اسب با مدافعه و زدن افراد و اسب‌های دیگر، فرار کرد. با دست و پا و دندان نتوانستند آن را بگیرند. زین واژگون شد و روی به خون مویش رنگین کرد، به طرف خیمه‌ها آمد و خبر شهادت امام علیه‌السلام را رساند. پس برای او سه احتمال است:
1. سر خود را آن‌قدر بر زمین بکوفت تا جان داد.
2. به‌طرف بیابان رفت و دیگر کسی او را ندید.
3. فرار کرد و خود را به فرات انداخت.
(رمزالمصیبه، ج 2، ص 339)

3- شتر

پیامبر صلی‌الله علیه و آله شتری را دید که او درحالی‌که پالان و بار به دوشش بود، عقال کرده‌اند. (زانویش را بسته‌اند) فرمود: «صاحب این شتر کجاست که مروّت ندارد و باید فردای قیامت برای مخاصمه آماده گردد؟»
پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «چهارپا می‌گوید: خدایا! مالک خوبی روزی من کن که از آب و علف سیرم کند و بیش از طاقتم بارم نکند.»
(مکارم الاخلاق، ج 1، ص 506 و 503)

4- شیر

مردی از قبیله‌ی بنی اسد که زراعت می‌کرد و عجایب بسیاری در کربلا دیده بود، می‌گفت:
«وقتی امام حسین علیه‌السلام شهید شد و سپاه کوفه از کربلا کوچ کرد، هر شب شیری از سمت قبله می‌آمد و به قتلگاه کشتگان می‌رفت و بامدادان برمی‌گشت. یک‌شب در آنجا ماندم و دیدم آن شیر بر جسد امام حسین علیه‌السلام نزدیک می‌شد و حالت ناله داشت و چهره‌ی خود را بر آن جسد می‌مالید.»
بر این اساس است که در مراسم شبیه‌خوانی کربلا، کسی در پوست شیر می‌رود و به حالت ناله و گریه می‌افتد.
(فرهنگ عاشورا، ص 28 -ناسخ التواریخ، ج 4، ص 23)

5- سگ

در زمان پیامبر صلی‌الله علیه و آله دو روز پشت سر هم در کنار خانه‌ی شخص انصاری، سگش پای دو نفر را گاز گرفت و مانع از آمدن آن‌ها به جماعت شد. شکایت را نزد پیامبر صلی‌الله علیه و آله بردند.
پیامبر صلی‌الله علیه و آله به همراه عده‌ای به در خانه‌ی شخص انصاری رفتند. چون آن مرد درب خانه را باز کرد، پیامبر صلی‌الله علیه و آله فرمود: «برو سگت را بیرون بیاور که در دو روز، پای دو نفر را گاز گرفته است.» پس سگ را ریسمان به گردن بسته و خدمت پیامبر صلی‌الله علیه و آله آورد. پیامبر صلی‌الله علیه و آله علّت را جویا شد و سگ هم به زبان فصیح گاز گرفتن دو نفر را توضیح داد و گفت: «آن دو نفر منافق هستند. در ظاهر ایمان دارند ولی در باطن وصیّ شما علی علیه‌السلام را لعن و نفرین می‌کنند. برای این پای آن‌ها را گاز گرفتم.» پیامبر صلی‌الله علیه و آله هم به مرد انصاری سفارش سگ را کردند.
(مدینه المعاجز، ص 114)

قرآن:

خداوند متعال در آیه‌ی 63 سوره‌ی فرقان می‌فرماید: «(بندگان خاص) هنگامی‌که جاهلان (و آدم‌های احمق) آن‌ها را مخاطب می‌سازند (و سخنان نابخردانه گویند) به آن‌ها سلام می‌گویند.»

حدیث:

امام سجّاد علیه‌السلام می‌فرماید: «از مصاحبت با آدم احمق پرهیز کن، چون می‌خواهد به منفعت برساند، ضرر می‌رساند».
(الکافی، ج 2، ص 376)

توضیح مختصر:

آدمی که عقل و رأیش فاسد است، ساده‌لوح و کودن است. احمق کسی است که سخن او بر فکرش پیشی جوید و هنگام سخن فکر نکند که گفتار او درست است یا نه. بعضی‌ها حماقت ذاتی دارند و بعضی، حماقتشان اکتسابی است که به‌واسطه‌ی عدم تفکّر و تأمّل در عواقب امور، کم‌کم این رذیله در آن‌ها قوی می‌گردد. شروع صفات ذمیمه و منشاء ارتکاب اعمال فسق و فجور از همین حُمْق آغاز می‌شود. بیان حماقت بسیاری که در مقابل انبیاء می‌ایستادند و جبهه می‌گرفتند این بود که دلیل و برهان نداشتند و از روی خصومت و عِناد، مجادله می‌کردند و قوّه‌ی تشخیص از آنان گرفته شده بود. لذا هر ملّت و قومی برای خود معبود چوبین و یا سنگی درست کرده بود و با تقلید و تعصّب از گذشتگان، آن‌ها را می‌پرستید و گوش هوش نداشتند تا ادراک کلام انبیاء را نمایند یعنی مشاعر ظاهری و باطنی نمی‌توانست تشخیص بدهد و کودنی سر تا پای و جود آن‌ها را گرفته بود.
بنی‌اسرائیل با دیدن معجزات بسیار و کرامات از موسای پیامبر، بعد از مسافرتی، اکثر مردم گوساله‌پرست شدند یعنی کودنی و اشکال‌تراشی و نداشتن رأی ثابت سبب می‌شود صد و هشتاد درجه ازاین‌رو به آن رو شوند تا جایی که بار دیگر به موسی گفتند ما می‌خواهیم خدایت را با چشمِ سر ببینیم. شدت ظهور حماقت در قوم بنی‌اسرائیل به حدی بود که بیشترین قصص قرآن در این جهت به آن‌ها تعلق گرفت.

1- خنجر در آستین

محمد بن زید رازی می‌گوید: روزی در خدمت امام رضا علیه‌السلام بودم، در ایّامی که مأمون او را به ولی عهدی معرفی کرده بود. مردی از خوارج درحالی‌که خنجری زهرآگین در آستین داشت، وارد شد و به دوستانش گفت:
«به خدا سوگند! پیش این شخص که می‌گوید، فرزند پیامبر است، می‌روم و از وی دلیل همکاری و همراهی با این طاغوت (مأمون خلیفه‌ی عباسی) را خواهم پرسید. اگر بر این کار برهانی داشت که هیچ، وگرنه مردم را از دست او راحت خواهم کرد.»
سپس پیش امام آمد و اجازه طلبید حضرت اجازه داد و فرمود: «به شرطی به پرسش تو پاسخ می‌دهم که اگر جوابم را پسندیدی و قانع شدی، آنچه در آستین داری (خنجر را) بشکنی و دور اندازی.»
آن مرد که از خوارج بود، شگفت‌زده شد. خنجر را بیرون آورد و شکست. آنگاه پرسید: «چرا به حکومت این طاغوت داخل شده‌ای؟ درحالی‌که اینان در نظر تو کافرند و تو پسر پیامبری، چه چیز، تو را به این کار واداشته است؟» امام رضا علیه‌السلام فرمود: «آیا به نظر تو اینان کافرترند یا عزیز مصر و اهل کشور او؟
مگر نه این است که اینان خود را موحّد می‌شمارند، ولی فرمانروایان مصر نه یکتاپرست بودند و نه خداشناس؟ یوسف پسر یعقوب، پیامبر و فرزند پیامبر بود که به عزیز مصر گفت: «مرا مأمور خزاین مملکت قرار بده که در حفظ دارایی و مصارف آن حافظ و بصیرم.» (سوره‌ی یوسف، آیه‌ی 55)
او با فرعون نشست‌وبرخاست می‌کرد، درحالی‌که من یکی از فرزندان پیامبرم و نه پیامبر، مأمون هم مرا بر این کار اجبار و اکراه کرده است، چرا بر من خشم می‌گیری و این را زشت می‌شماری؟!»
آن مرد که این مطالب منطقی را از امام شنید، گفت: «درست است، گواهی می‌دهم که تو پسر پیامبری و تو صادق و درستکار هستی.»
(تربیت اجتماعی -بحارالانوار، ج 49، ص 55)

2- یک‌لحظه

رشید بن زبیر مصری یکی از قضّات با علم و دانش بود که در قرن ششم زندگی می‌کرد. قدی کوتاه و رنگی تیره و لب‌هایی درشت و بینی پهنی داشت و بسیار بدگِل و کریه‌المنظر بود. او یک روز از خانه خارج شد و دیر به منزل بازگشت. رفقا علّت تأخیر را پرسش نمودند. او علّت را نمی‌گفت. اصرار کردند، سرانجام گفت: «امروز از فلان محل، عبور می‌کردم؛ با زنی خوشگل برخورد کردم. با چشم علاقه به من نگاه کرد، از خوشحالی خودم را فراموش کردم؛ با گوشه‌ی چشم اشاره کرد، دنبال او به راه افتادم، کوچه‌هایی را یکی پس از دیگری پیمودم تا به منزلی رسیدم. در را گشود، داخل شد و به من نیز اشاره کرد، وارد شدم، نقاب از صورت چون ماه خود گرفت. سپس دست‌ها را به هم زد و کسی را نام برد، دخترکی بسیار زیبا از طبقه بالای عمارت به صحن خانه آمد. زن به دختربچه گفت: اگر بار دیگر در بستر ادرار کنی تو را به این قاضی می‌دهم، بخورد، سپس رو به من کرد و گفت:
امیدوارم که خداوند احسان خود را در بزرگواری قاضی از ما سلب نفرماید، عزّت برقرار! با شرمساری و حماقتی که از من صادر شد، از خانه بیرون آمدم و از شدّت ناراحتی راه خانه را گم کردم و در کوچه‌ها می‌گشتم، به این جهت دیر آمدم.»
(حکایت‌های پندآموز، ص 108 -لغت‌نامه دهخدا (اثبات – اختیار)، ص 1224)

3- حماقت خلیفه

حمحاهه، شخصی را گرفت و نزد هارون‌الرشید آورد و گفت: او زندیق و کافر شده است. هارون گفت: «ای دشمن خدا تو زندیق شده‌ای؟!» گفت: «نه چگونه زندیق باشم که نماز واجب خواندم و نماز نافله و مستحبّات را به جای آوردم.»
هارون گفت: «ای مُدبِر (پشت کننده به دین) آن‌قدر تو را می‌زنم تا اقرار کنی.» گفت: «اگر این کار را کنی خلاف پسرعموی خود -پیامبر اسلام- رفتار می‌کنی.»
هارون گفت: چگونه؟ گفت: «او شمشیر بلند می‌کرد تا مردم به مسلمانی اقرار کنند؛ و تو چوب می‌زنی تا به کافری اقرار کنم.» هارون از این سخن متحیّر شد و او را رها کرد.
(جوامع الحکایات، ص 143)

4- یزید بن مروان

ازجمله احمقان روزگار یزید بن مروان بود و درباره‌ی حماقت‌های او بسیار نوشته‌اند ازجمله نوشته‌اند که وقتی شتر او گم شده بود، ندا می‌کرد، هر کس از شتر من خبری بیاورد، آن شتر را به او می‌دهم.
گفتند: «اگر می‌خواهی شتر را به آن کس بدهی که برایت خبر بیاورد، چرا زحمت طلب بر خود می‌نهی و خود را رنجور می‌داری؟»
گفت: «لذّت یافتن، خود چیز دیگر می‌باشد.»
روزی قلّاده‌ای از مهره‌ها که زنان بر گردن می‌نهند، بر گردن خویش گذاشت. گفتند: «چرا چنین کرده‌ای؟» گفت: «تا خود را گم نکنم.»
شبی خفته بود و برادرش آن قلّاده را از گردن او بدزدید و در گردن خود انداخت. چون برخاست گردن بند را در گردن برادر خود دید. گفت: ای برادر! اگر تو منی، پس من کیستم؟