بایگانی ماه آگوست, 2015

قرآن:

خداوند متعال در آیه 36 سوره نحل می‌فرماید: «ما در هر امتی رسولی برانگیختیم که خدای یکتا را بپرستید و از طاغوت اجتناب کنید.»

حدیث:

امام معصوم علیه السّلام فرمود: «هر حاکمی که به گفتار ما اهل‌بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم حکم نکند، طاغوت است.»

توضیح مختصر:

طاغوت به معنای تجاوز از حد و مبالغه در طغیان است که معبودهای غیر خدا، بت‌ها و شیطان‌ها، جن‌ها و پیشوایان ضلالت، از بنی‌آدم و هر متبوعی را که خداوند راضی به پیروی از آن‌ها نیست، شامل می‌شود.
اخراج از نور به ظلمت به طاغوت نسبت داده می‌شود چون کار هر طاغوتی اضلال و گمراه کردن است. اجتناب از پرستش طاغوت، امر است و لازمه‌اش برگشت به‌سوی خدا و عمل کردن به فرامین الهی است که واجب می‌شود. چون شیطان مظهر طاغوت حقیقی است، در مقابلش رحمان است که یکی کارش راه شیطانی و دیگری کارش رحمانی و عملش درست و به صواب است و این دو گروه باهم جمع نمی‌شوند، چون دسته اول کارشان به سقوط و هلاکت و گروه دوم کارش به بهشت و ثواب است.
وقتی حاکم طاغوتی بر مردم حکومت می‌کند همه را از ایمان به کفر می‌کشاند و اهل ایمان را زجر می‌دهد و می‌کشد. کتاب‌های آسمانی مانند تورات و انجیل را علمایی از آنان تحریف کردند که یا مخالف فرامین طاغوتیِ درونی آنان بودند و یا از طاغوت بیرونی فرمان بردند.
لذا هر نوع تفسیر و تحریفی را در کتاب خدا روا داشتند و به القا و اغوای هر شیطان‌صفتی که مرامش ضد خدا باشد، پرداختند.

1- خودکشی طاغوت

ذونواس از شاهان بسیار ستمگر روزگار بود. وی از نژاد یمن و در دین یهود بود و قبل از اسلام می‌زیست.
او به بهانه‌های گوناگون مردم و بخصوص مسیحیان را می‌کشت؛ تا آنجا که خندقی پر از آتش می‌کرد و مؤمنان را در آن می‌سوزانید. یک‌بار هفتادوهفت نفر را در میان شعله‌های آتش افکند. حتی به مادری که کودکی شیرخواره داشت رحم نکرد و هر دو را در آتش انداخت.
سال‌ها از عمر این طاغوت گذشت تا اینکه شخصی به نام «ارباط» با او جنگید و بر او پیروز شد و سرزمین یمن را تحت سلطه خود درآورد.
ذونواس از ترس دستگیری، سوار بر اسب خود شده و گریخت و برای این‌که سربازان «ارباط» به او نرسند، خود را با اسب به دریا زد و در دریا غرق گردید. (داستان و دوستان، ج 1، ص 30 –تفسیر ابوالفتوح، ج 11، ص 48)

2- مراجعه به دستگاه طاغوتیان ممنوع

عمر بن حنظله گوید: «از امام صادق علیه السّلام پرسیدم: بین دو نفر از ما بر سر بدهکاری یا ارث نزاع می‌شود، پس نزاع را نزد سلطان (حاکم جور) یا قاضیان دستگاه طاغوت می‌برند، این مسئله چه حکمی دارد؟»
امام فرمود:
خواه عادلانه یا غیرعادلانه، مرافعه نزد طاغوت برده شود و قضاوت شود، آنچه گرفته شود، حرام است. چون مراجعه نزد طاغوت بوده، خداوند در قرآن می‌فرماید:
«(منافقان) می‌خواهند طاغوت (و حاکمان باطل) را به داوری بطلبند، بااینکه به آن‌ها دستور داده شده به طاغوت کافر شوند و قبولشان نکنند.» (سوره نساء، آیه 60)
پس خداوند ما را از اطاعت طاغوت بر حذر داشته است.
بعد امام برای قضاوت در نزاع و ارث و امثال این‌ها دستور داد به محدّثین و فقها مراجعه نمایند. (داستان‌ها و پندها، ج 10، ص 134-اصول کافی، ج 1، ص 67)

3- بخت‌النصر

بخت‌النصر، طاغوتی مانند نمرود بود که در ستمگری یکتا و در جنایت از هیچ عملی باکی نداشت. او آن‌قدر از قوم یهود را کشت که دیگر در بیت‌المقدس به‌غیراز یک پیرزن کسی باقی نماند که او را هم کشت.
او به‌واسطه حسادت ارکان دولت، حضرت دانیال را قریب بیست سال در چاه زندانی نمود.
او روزی در خواب دید که گویا سر او آهن شده و پاهایش از مس و سینه‌اش از طلا شده است.
پس منجّمان را طلبید و گفت: خوابی دیده‌ام باید تعبیر آن را بگویید. آنان نتوانستند بگویند، پس آنان را سخت مجازات کرد.
یکی از ارکان دولت گفت: کسی را می‌شناسم که هم خواب و هم تعبیر آن را می‌گوید.
گفت: بیاورید. پس دانیال را بیاوردند و خواب بخت‌النصر را گفت. بخت‌النصر گفت: تعبیر آن را بگو. فرمود: پادشاهی تو به آخر رسیده و سه روز دیگر به دست مردی از اهل فارس (ایران) کشته می‌شوی.
گفت: من هفت شهر بر دور یکدیگر با نگهبانان زیاد دارم، چطور کسی می‌تواند به من شمشیر بزند؟ پس دانیال را نزد خود نگه داشت.
روز سوم غلامی از اهل فارس داشت که او را فرزند خود می‌خواند و بخت‌النصر نمی‌دانست او اهل ایران است.
چون بیرون آمد، شمشیر را به غلام داد و گفت: «هر که را امروز ببینی بکش، اگرچه من باشم.» پس غلام شمشیر را گرفت و ضربتی به او زد و او را به جهنّم واصل کرد و زمین از وجودش پاک گردید. (کیفر کردار، ج 1، ص 59)

4- آرزوی دو طاغوت!!

1. معاویه که عمری با خاندان پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم مکر و حیله و ستم روا داشت و برای ریاست چه خلاف‌ها که نکرد و چه قدر انسان‌ها را که گمراه نکرد؛ موقع مُردن به حاضران گفت: مرا بنشانید! وقتی به کمک حاضران نشست به خود گفت: «ای معاویه! اکنون‌که دم مرگ است، به یاد پروردگارت افتاده‌ای؟! آیا سزاوار نبود که هنگام جوانی که دارای نیرو و نشاط بودی، در اندیشه چنین روزی باشی؟»
و در جمعی چنین گفت: «ای مردم! من زراعتی هستم که لحظۀ درو آن فرارسیده است. من بر شما ریاست کردم و بعد از من احدی رئیس شما نمی‌شود، جز این‌که بدتر از من است، چنان‌که رؤسای قبل از من، بهتر از من بودند. ای‌کاش من مردی از قریش بودم و کاری به امور حکومت بر مردم نداشتم!!»

2. عبدالملک مروان پنجمین خلیفه بنی‌امیّه هنگام مرگ، نگاهش به مرد لباس‌شویی (که در یکی از نواحی دمشق، لباس و فرش مردم را می‌شست) افتاد و گفت: «سوگند به خدا کاش من شویندۀ لباس مردم بودم و از این راه امرارمعاش روزمره می‌نمودم، ولی زمام امور حکومت مردم را از روی غصب به دست نمی‌گرفتم.»
این خبر به لباس‌شوی معروف ابوحازم رسید و گفت: «خدای را سپاس می‌گویم که آن‌ها (طاغوتیان) را آن‌گونه کرد که هنگام مرگ آرزوی شغل ما را داشتند.»

کلمات روز مرگ طاغوتیان دلالت دارد که پرونده سیاهی جز جهنّم ندارد و خدا از زبان آن‌ها این کلمات را صادر می‌کند تا دیگران بفهمند. (داستان و دوستان، ج 2، ص 255)

5- طاغوتی به نام طالوت کشته شد

چون اشموئیل (شموئیل) به پیامبری مبعوث شد، پس از تحمّل چهار سال رنج، توانست تا حدودی به بنی‌اسرائیل سروسامان بدهد. بنی‌اسرائیل برای جنگ با دشمنان و سرزمین‌های ازدست‌رفته، از او خواستند تا پادشاهی برگزیند. او از طرف خدا «طالوت» را برای ایشان تعیین کرد.
آنان آماده شدند تا با طاغوت زمان، جالوت بجنگند که به مردم ستم می‌کرد و جزیه و باج می‌گرفت و آنان را خوار می‌کرد. عدۀ لشکر طالوت قلیل بودند و داوود که جوانی بود، به میدان مبارزه آمد.
داوود فرمود: طاغوت (جالوت) را به من نشان دهید. چون او را دید با سنگی پیشانی او را هدف گرفت و آن سنگ بر سر جالوت رسید و سنگ دوم و سوم همین‌طور به او اصابت کرد و او از بین رفت.
بنی‌اسرائیل داوود را شناختند و به‌تدریج او را به سلطنت خود انتخاب کردند و خدا هم او را به نبوّت خویش برگزید. (تاریخ انبیاء، ج 2، ص 198)

قرآن:

خداوند متعال در آیات 15-12 سوره مدّثر می‌فرماید: «دارایی بسیار به انسان دادم و پسرانی به خدمت و برایش عیش خوش آماده کردم باز هم طمع دارد که برایش بیفزایم.»

حدیث:

امام علی علیه السّلام فرمود: «هر چه را شنیدی در آن طمع نکن که همین برای حماقت تو کافی است.» (غررالحکم، ج 2، ص 30)

توضیح مختصر:

آزمند شدن و حرص به چیزی را طمع گویند و شخص را طمّاع می‌نامند. شخص طمّاع به آنچه مردم دارند، نظر دارد و نفسش چشم به مطامع و متاع انسان‌های دیگر می‌دوزد، درحالی‌که نومیدی از مال مردم هر چه باشد، صفت اغنیاء است ولیکن چشم اندوزی قوّۀ مصوره را قوی می‌کند و آمال افزونی را تحریک می‌کند و نمی‌گذارد شخص آرام زندگی کند و به فقر و اعتدال خودش قانع باشد.
در بعضی جنگ‌های پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم مانند اُحد، طمع به غنائم، آن‌ها را تحریک کرد و جایگاه خود را ترک کردند درنتیجه دشمن از پشت حمله‌ور شد و مسلمانان شکست خوردند.
بعضی کسانی که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم را درک کردند، برای یافتن پول و متاع دنیوی از خلفا و معاویه، حاضر شدند احادیثی را جعل کنند و به اموالی زیاد دست بیابند مانند ابوهریره و …
در طول تاریخ بودند کسانی که برای رسیدن به ریاست و مال، با طمع ورزی افزودن، حاضر شدند بردگی کنند، چاپلوسی نمایند و مطیع محض باشند و گروهی حتی با دادن اموال بسیار قصد رسیدن به مقاصد دنیوی داشتند و به آن رسیدند.
گاهی والیان و حکومت داران به انگیزه طمع در بعضی مسائل، افراد خائن را امین خود می‌ساختند تا به هدف نهایی خود برسند.
پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم هرگز دست طمع به‌سوی چیزی دراز نکرد. (ارشاد القلوب دیلمی) و الگوی ما پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم است درنتیجه نفس ما به خاطر کم کردن طمع کم‌کم گرایش به اصلاح و تهذیب پیدا می‌کند.

1- آثار طمع در نفس

امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود:
1. بپرهیزید از آز و طمع که پست کننده نفس است.
2. کسی که طمع را شعار خویش ساخته، نفس خود را به هلاکت انداخته است.
3. از اسباب اصلاح نفس، کمی طمع است.
4. کسی که جام طمع را نوشیده باشد، به نفس خود نیرنگ زده است.
5. کسی که به نفس خود وعده دروغی طمع داده باشد، عطای دروغین به او رسد.
6. کسی که نفس خود را از پستی طمع پاک نکند نفس خود را خوار کرده است.
7. نفس خود را در اختیار فریب طمع مگذار و به دعوت‌کنندگان آز پاسخ مده که این دو برای تو شقاوت و خواری کسب کنند.
8. نفس خود را برای بیشتر از مقدار کفاف به طمع نینداز که همیشه نفس افزونی خواهد و بر تو غالب شود. (غررالحکم، ج 2، ص 31-24)

2- چشم طمّاع

از صفات زشتی که بعضی دارند، طمع و چشم‌داشت به مال و زندگی دیگران است. حتی بعضی فرزندان نادان، امید دارند که مثلاً پدرانشان بمیرد تا به ارث زیاد برسند. طمّاع همیشه به پول، کارخانه، ماشین و مال دیگران چشم بد دارد، اگرچه به آن نرسد.
طمع فقر حاضر است. (بحار، ج 73، ص 164) و دائماً ذهن طمّاع به نداری و توقّع مشغول است و به صفت استغنا توجه نداشته، به نداری خود و دارایی دیگران می‌نگرد. امام باقر علیه السّلام فرمود: «بد بنده‌ای است کسی که طمع، او را به این‌طرف و آن‌طرف می‌کشاند.» (بحار، ص 1170) مانند صیّادی که در پی شکار است سختی و گرمی و سردی را می‌چشد، اما صیدی نصیبش نمی‌شود.
صاحب این مرض بهتر است صفت استغنا را مطالعه کند و از افتادن در دام دارایی دیگران، به‌وسیله صبر بر فقر و چشم‌پوشی از خلق جلوگیری کند و با نگاه به خالق، مزّۀ ایمان را تجربه کند. درک کند که اگر مصلحت بود، خداوند به او هم می‌داد. چه بسیار افرادی که با زیرکی، متاع دنیا را جمع کردند ولی گرفتار مضرات و آفات بسیاری شدند. یأس از خلق و امید به خالق، بهترین داروی این صفت است. (بحار، ج 75، ص 107)
اگر اعتماد به خدا شد، خداوند فیوضات خود را به بنده می‌رساند. نکته لطیف‌تر آن‌که وقتی به دارایی کسی طمع می‌ورزد، شاید او از نظر لیاقت و ظرف وجودی از تو بالاتر بود یا کار خیری کرده که آن دارایی نصیبش شده است. پس خوب است در کارهایی که خداوند صدچندان عطا می‌کند، کوشش نماید که از راه حلال به او نیز برسد و بهتر است چشم سر را پایین و چشم دل را به خزانۀ الهی بیندازد.

3- رذیلت طمع

شنیده شده که کسی از کعب الاحبار پرسید: «چه چیزی برای دین اسلام، اصلح و چه چیزی افسد است؟» گفت: «اصلح ورع و افسد طمع است.» سائل گفت: «راست گفتی.» طمع شراب شیطان است که با دستش آن را به خواص خود می‌نوشاند. پس کسی که از آن مست شد، دیگر به هوش نمی‌آید مگر در سختی عذاب الهی در کنار ساقی (شیطان). اگر در طمع هیچ عیب نباشد، مگر خریدن دنیا به آخرت، هر آینه قباحتش بزرگ است.
خداوند فرمود: «آنان (اهل طمع) ضلالت را به هدایت و عذاب را به مغفرت خریده‌اند.» (سوره بقره، آیه 175) حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: «به هر کس که خواستی احسان کن تا امیر او شوی و به هر کس اظهار نیاز کردی اسیر او خواهی بود.»
طمع‌کار از خلق، ایمانش از او گرفته می‌شود بدون این‌که خودش خبر داشته باشد چون ایمان بین بنده و طمع می‌ایستد و می‌گوید: ای صاحب من! خزائن خدا پر از کرامت‌هاست و او فرد نیکوکار را ضایع نمی‌کند و آنچه در دست خلق است، آلوده به علل (پلیدی، خواری، زحمت) می‌باشد. به این صورت او را دعوت به توکّل، قناعت، کم کردن آرزو، پیروی از طاعت حق و یأس از خلق می‌کند. اگر شخص پیروی از ندای ایمان کرد، ایمان ملازمش خواهد بود و اگر گوش به پندهای آن نکرد او را به طمع خواهد سپرد و از او جدا می‌شود.

4- شراب شیطان

طمع، شراب شیطان است که با دستش آن را به خواص خود می‌خوراند. کسی که از آن مست شد، دیگر به هوش نمی‌آید. خداوند فرمود: «آنان (اهل طمع) ضلالت را به هدایت و عذاب را به مغفرت خریدند.» شخص طمع‌کار، ایمانش از او گرفته می‌شود، بدون آنکه خودش خبر داشته باشد. اگر در طمع هیچ عیب نباشد مگر خریدن دنیا به آخرت، هرآینه صاحبش موجب سخط بزرگ الهی خواهد شد. طمع‌کار، اگر به ندای توکّل و قناعت و یأس از خلق لبیک نگفت، ایمان او ضایع و دینش فاسد می‌شود. (مصباح الشریعه، باب 52)

5- طمع کور و کر می‌کند.

گویند: شخص مفلسی بود و کار و کاسبی نداشت و هر وقت گرسنه و محتاج می‌شد با گزاف‌گویی یا با قرض و وعده دادن، از مردم غذا و پول می‌گرفت و اموراتش را می‌گذراند و بدهکاری هیچ‌کس را نمی‌داد. طلبکاران شکایت کردند و قاضی او را به زندان انداخت. او در زندان هم در سفره و طعام هر زندانی حاضر می‌شد. لقمه آن‌ها را می‌گرفت و می‌خورد. اهل زندان هم از او شکایت کردند و قاضی چاره‌ای ندید جز آن‌که شترداری را خواند و گفت: او را سوار شتر کن و در شهر بگردان. ده نفر منادی هم به مردم بگویند او مفلس است، قرض و نسیه به او ندهید. پس شب فرارسید و همگان مفلسی او را دانستند. شتردار او را پیاده کرد و گفت: «از صبح تا به حال سوار شتر من بودی، منزلم دور است و از تو جو نمی‌خواهم، مقداری پول بده تا کاه برای شترم بخرم.» مفلس گفت: «ده منادی از صبح تا شب ندا دادند که من مفلسم و به همین خاطر مدتی در زندان بودم، باز می‌گویی به من پول بده! صفت زشت طمع تو را کور و کر کرده است.»
گوش تو پر بوده است از طمع خام **** پس طمع کر می‌کند کور ای غلام (مثنوی، دفتر دوم، ابیات 585 به بعد)

قرآن:

خداوند متعال در آیه 13 سوره حدید می‌فرماید: «(روز قیامت منافقان از مؤمنان تقاضای نظر می‌کنند، پس) دیواری میان آن‌ها زده می‌شود که دری دارد، درونش رحمت است و ظاهر و برونش عذاب است.»

حدیث:

امام علی علیه السّلام فرمود: «چه زشت است برای انسانی که ظاهری موافق و همسو و باطنی منافق و دو رو داشته باشد.» (غررالحکم، ج 1، ص 166)

توضیح مختصر:

انسان داری دو جهت است، یکی ظاهر که همین شکل و شمایل و اعضاء و جوارح است و آنچه از آن صادر می‌شود از اقوال و افعال و احوال، قابل دیدن و فهم است.
دیگر باطن که قابل رؤیت نیست و بر دیگران پوشیده است چراکه نیّت و آرزوها و انقلاب درونی، فهمیدنش کار مشکلی است و برای همین است اگر کسی ظاهرش با باطنش مخالف باشد، دو رو خوانده می‌شود.
در قرآن دربارۀ منافقین سوره و آیات بسیاری وارد شده است که از این توجه کتاب آسمانی، بدی و خباثت شخص منافق فهمیده می‌شود. از خوب‌تر ین انسان، کسی را معرفی کردند که یکرنگ باشد و ظاهر و باطنش باهم موافق باشد و خداوند که عالم سرّ و خفیّات است، این انسان را، از جهت توافق او دوست می‌دارد.
اصحاب ائمه، آنانی که ممتاز بودند و از اوتاد و ابدال شمرده می‌شدند، دارای همین صفت ممتاز بودند. قران هم یک ظاهر دارد که قابل رؤیت است و آنچه در قرآن حرام کرده، ظاهر محرمات است و باطن آن ائمه جورند. همچنین آنچه را که در قرآن حلال کرده ظاهر آن مباهات دینی است و باطن آن‌ها امامان به‌حق هستند. (اصول کافی)
یکی از آثار برزخ و قیامت در این است، بعضی در دنیا بودند که مردم آن‌ها را خوب می‌پنداشتند و احترامشان می‌کردند ولی در آن سرا با کوله باری از سنگینی و ثقالت جُرم‌ها به عذاب الهی گرفتار شدند و برای دیگران شگفت‌آور بود. البته تعجّبی ندارد چراکه در قیامت باطن بارز می‌شود و خباثت درون ظاهر می‌گردد.

1- لباس آخوندی پوشید

گویند: ناصرالدین‌شاه هرسال در ماه رمضان، جمعی از علمای طراز اول را برای افطاری دعوت می‌کرد. یک سال به خاطر جنایتی که کرده بود، علمای تهران تصمیم گرفتند در مجلس افطاری او شرکت نکنند.
درباری‌ها از این تصمیم باخبر شدند و عده‌ای از افراد روحانی‌نما را گرد هم آوردند و یک عمامه بزرگی بر سر یک خربزه فروش گذاشتند و او را که ریش پُری داشت، به‌عنوان آیت‌الله به محضر شاه معرفی کردند.
در آن جلسۀ افطار، ناصرالدین‌شاه مقداری از خربزه‌ای را که در نزدش بود، به دهان گذاشت و خورد. احساس کرد که شیرین نیست، با ناراحتی گفت: «این خربزه‌ها چرا شیرین نیست؟»
آیت‌الله مصنوعی که شغلش خربزه فروشی بود، با ناشی گری و عجله گفت: «قربان مهم نیست، این خربزه‌ها به دکان من رد کنید، می‌فروشم!»
او ظاهر خود را ملبّس به روحانیت نمود، اما باطن کارش را که دکان‌داری بود، نمایان کرد و درباری‌ها خجالت کشیدند. (حکایت‌های شنیدنی، ج 2، ص 35)

2- از نام درگذر در سیرت ببین

شاعری قصیده‌ای در مدح شاه سرود و به امید جایزه به دربار رفت و آن را خواند. شاه به وزیرش که نامش حسن بود، گفت: هزار دینار به شاعر بدهند.
وزیر گفت: برای شکوه شما خوب است ده هزار دینار بدهیم، شاه قبول کرد و وزیر آن را به شاعر داد و خوشحال برگشت و در ضمن سؤال کرد چه کسی سبب شد این‌همه پول به من بدهند؟ گفتند: وزیری که نامش حسن است. پس قصیده‌ای طولانی در مدح وزیر هم سرود. مدت‌ها گذشت و حاجتمند شد و قصیده‌ای سرود و به دربار آمد و آن را نزد شاه خواند.
شاه دستور داد که هزار دینار به شاعر بدهند؛ چون وزیر قبلی از دنیا رفته و وزیر عوض‌شده بود، وزیر دیگر به شاه گفت: «این مقدار پول برای شاعر بسیار زیاد است و من را با 250 دینار راضی خواهم کرد.»
درباریان گفتند: «چطور می‌توانی باوجود اینکه او ده هزار دینار به خاطر شعر قبلی گرفته بود، اکنون او را با 250 دینار راضی کنی؟» گفت: «او را در فشار امروز و فردا خواهم گذاشت تا قبول کند.»
وزیر او را هفته‌ها و روزها در انتظار گذاشت و شاعر که از انتظار خسته شده بود، به خاطر فقر و احتیاج ناچار شد تا یک‌چهارم جایزه قبلی را قبول کند. شاعر از اطرافیان سؤال کرد، چرا جایزه قبلی بسیار بود و الان بسیار کم شده است، مگر وزیر از بخشش به بخل گراییده یا اتفاقی افتاده است؟
گفتند: «وزیر قبلی که نامش حسن و سخاوتمند بود، از دنیا رفته است. وزیر فعلی نامش حسن است ولی بخل می‌ورزد.»
شاعر گفت: «عجب که هر دو در ظاهر، اسمشان حسن و نیک است، یکی در باطنش با کرم همراه است و این دومی با بخل.»
درگذر از صورت و از نام خیر **** از لقب و ز نام، در معنی گریز (داستان‌های مثنوی، ج 3، ص 47)

3- خدای بدگِل و مخلوق خوشگل

روزی حضرت ابراهیم خلیل را به دربار نمرود پادشاه بردند تا از او سؤالاتی کنند. نمرود صورتش بدگِل و بر تخت پادشاهی نشسته بود؛ اما غلامان ماه‌رو و کنیزان خوشگل و زیبا اطراف تخت او به خدمت ایستاده بودند.
ابراهیم پرسید: «این چه کسی است که بر تخت نشسته است؟» درباریان گفتند: «خدای ماست.» فرمود: «اینان که اطراف او به خدمت ایستاده‌اند، چه کسانی هستند؟» گفتند: «آفریدگان و مخلوق اویند.»
فرمود: «چگونه است که خدایی این‌چنین بندگان خود را خوشگل و زیباتر از خود آفریده است؟!» آری نمی‌شود معطی چیزی، خود فاقد آن کمال باشد، خود ظاهری بد دارد و ادعای خدایی می‌کند، درحالی‌که مخلوق او ظاهرشان بهتر از اوست. (ریاض الحکایات، ص 187)

4- ظاهرسازی در برابر دشمن

امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیۀ «هر نیرویی در قدرت دارید، برای مقابله با آن‌ها (دشمنان) آماده سازید.» (سوره انفال، آیه 60) فرمود: «یکی از مصادیق آن، خضاب کردن موی سروصورت به رنگ سیاه می‌باشد.» (تا رزمندگان پیر، در نظر دشمنان جوان جلوه کنند.) سپس فرمود:
روزی مردی درحالی‌که موهای صورتش را با رنگ خضاب کرده بود، به خدمت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم رسید، حضرتش فرمود: «کار خوبی کرده‌ای.»
چندی بعد، آن شخص موهایش را با حنا رنگ کرد و خدمت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم شرفیاب شد، حضرت تبسم کرده و فرمودند: «این رنگ از رنگ قبلی بهتر است.»
مرتبه سوم که به محضر رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم مشرف شد، ریش خود را با سیاه رنگ کرده بود، همین‌که حضرت او را دیدند، خندید و فرمودند: «این از دومرتبه اول و دوم بهتر است.» (شنیدنی‌های تاریخ، ص 12 –محجه البیضاء، ج 1، ص 313)

5- هلال و اربابش

هلال غلامی بود که اسلام آورد و علاقه وافر به پیامبر داشت. اربابش از این قضیه اطلاع نداشت و کاری پست را به او واگذار می‌کرد و او را تحقیر می‌نمود.
روزی هلال بیمار شد و پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم از طریق وحی دریافت که او بیمار شده است، پس به عیادتش رفت تا از احوال او بپرسد. به ارباب هلال گفتند: که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به خانه شما تشریف می‌آورد. او بسیار شاد شد که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به دیدار او می‌آید و ظاهر کار این‌چنین وانمود می‌کرد.
پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم که تشریف آوردند، بسیار خوشحال شد و تواضع کرد؛ اما پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «آمده‌ام حال غلامت هلال را بپرسم.»
ارباب گفت: «او در طویله است و با اسب و استر سروکار دارد و از حالش خبر ندارم.»
پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به جایگاه غلام رفتند و در تاریکی طویله او را بستری یافتند. به‌محض این‌که بوی پیامبر را استشمام کرد، نشاط یافت، خود را روی پای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم انداخت.
پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم صورت خود را روی صورت هلال نهاد و محبت فراوان به او کرد و از حالش پرسید.
هلال عرض کرد: «الآن خود را در باغستان خوش می‌بینم و حالم بسیار خوب است که شما را زیارت کردم.»
آن هلال در نقص از باطن بری است **** او به‌ظاهر نقص تدریج آوری است
آری! ارباب در ظاهر این‌چنین می‌پنداشت؛ اما آمدن پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم به خاطر غلامی بود که در طویله کار می‌کرد و باطنی سراسر از محبّت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم داشت. (داستان‌های مثنوی، ج 4، ص 87)

قرآن:

خداوند متعال در آیۀ 46 سوره اعراف می‌فرماید: «و بر اعرافیان (جایگاهی میان بهشت و دوزخ) مردانی هستند که هر گروه از آنان را از چهر ه شان باز می‌شناسند.»

حدیث:

امام علی علیه السّلام فرمود: «عارف کسی است که نفس خود را بشناسد پس آن را به خود رها کند (نفس را به اختیار خودش بگذارد و او برده نفس نشود).» (غررالحکم،2، ص 107)

توضیح مختصر:

شناسنده، حکیم ربّانی و خداشناسی در حد اعلی را عارف گویند که معرفتش نسبت به مسائل معنوی و طریقتی بسیار بالاست و به معنی دیگر چشم دلش می‌بیند و می‌شنود و درک می‌کند.
معارف حد و حصر ندارد، علم و قدرت و حقایق معنوی و ملکوتی و آنچه سرّ و مستور است، قابل احصاء نیست.
آنچه هر عارفی به چشم دل می‌بیند به‌اندازۀ سعۀ وجودش است. بعضی انبیاء اولوالعزم چهار اسم اعظم از 73 اسم اعظم به آن‌ها داده شده بود؛ و پیامبر ما 72 اسم اعظم داشت. پس هر عارض به حقایق و بواطن مسائل و موضوعات الهیّه به‌اندازه رشد خودش می‌یابد.
عارف بالله به زندگی محدود که آمیخته‌ای از بیماری و سلامتی، فقر و توانگری، خوشی و ناخوشی و … است، دل‌بستگی ندارد و اینجا را هدف نمی‌داند، لذا در مقام کرامت فروشی و نشان دادن از خود نیست چراکه در مجاهدات، نفس امّاره را کنترل کرده و پا روی هوی و هوس گذاشته و دل به احد و واحد بسته و بصیرتش در دریافت حقایق و توحید افعالی و صفاتی است.
روزی نمی‌گذرد، مگر آن‌که در صید کشف تازه است. معرفت پروردگار و پیامبر، امام و قرآن، معاد و مانند این‌ها از نوع مسائل عقلی یا استدلالی صِرف نیست، بلکه از نوع مسائل شهودی و کشفی است که گاهی محبوب، ده‌ها گل، از بوستان قدس بر او نثار می‌کند و قلبش به جمال و جلالش مشغول می‌شود و نفس‌های نو و مشاهدات جدید بر او ارزانی می‌دارد.

1- بیان دیوانه زنجیری

محمد مقدسی گفت: روزی در شام به دیوانه‌خانه‌ای رفتم. جوانی دیدم که غُلی به گردن و زنجیری محکم به پاهایش بسته بود.
چون چشمش به من افتاد گفت: ای محمد! می‌بینی با من چه کرده‌اند؟ سپس با گوشۀ چشم به‌سوی آسمان اشاره کرد و گفت: «تو را به‌سوی او رسول و فرستاده قرار دادم. به حق بگو اگر همۀ آسمان‌ها را در غُلی بر گردنم نهی و تمام زمین‌ها را زنجیر پایم کنی، هرگز یک چشم به هم زدن به‌سوی غیر تو التفات نکنم. چگونه عارف چنین نباشد. حال‌آنکه در چهارباغ بر چهار بساط در گردش است:
1. در باغ‌های ذکر او بر بساط محبتش.
2. در باغ‌های شوق او بر بساط اُنسش.
3. در باغ‌های خوف او بر بساط رجائش.
4. در باغ‌های مناجات او بر بساط قُربش.
پس کدام تفریحی از تفریح عارف فرح‌انگیزتر خواهد بود؟ مردم را یک حال است و عارف را حالاتی است.»(بحرالمعارف،2، ص 369)

2- به شهود رسیده

عارف کسی است که خداوند صفت‌ها و نام‌ها و کردارهای خود را به شهود او رسانده و مشهود او ساخته باشد. معرفت حالتی است که عارف از راه شهود آن را به دست می‌آورد. (بحرالمعارف،2، ص 369)

3- قلب عارف

عارف از نظر ظاهری با خلق است اما قلبش با خداست. عارف، امین ودایع الهی و دلیل رحمتش بر خلق است. عارف از مردم و مقاصد دنیوی بی‌نیاز است و مونسی غیر خدا ندارد. نطق، اشاره و نَفَس کشیدنش برای خداست. عارف در بوستان‌های قدس الهی در حال تردد است و از لطایف فضلش خوشه‌چینی می‌کند و استفاده می‌برد. (کشکول شیخ بهایی ص 104)

4- عارف بالله

عبدالواحد بن زین گوید: با عده‌ای در راه شام می‌رفتیم. ناگاه به مرد سیاه‌پوستی برخوردیم که هیزم حمل می‌کرد. گفتم: ای سیاه! پروردگار تو کیست؟ گفت: به مثل منی چنین می‌گویی! سپس سر به آسمان برداشت و گفت: خدایا این هیزم را طلا کن، ناگاه طلا شد. بعد عرض کرد: خدایا آن را به هیزم بازگردان.
به همان حالت اول بازگشت. پس فرمود: از عارفان بخواهید زیرا عجایب آنان پایان نپذیرد. یکی از همراهان به نام ایّوب گفت: من از این بندۀ سیاه سرگردان شرمنده‌ام. تا آن زمان از هیچ‌کس شرمندگی نبرده بودم.
من گفتم: آیا طعامی با تو هست؟ اشاره‌ای کرد و در برابر ما جامی که در آن عسل بود از برف سفیدتر و از مُشک خوش‌بوتر پیدا شد و گفت: بخورید، سوگند به کسی که جز او خدایی نیست این عسل از شکم زنبور به عمل نیامده است. چون خوردیم مانند آن ندیده بودیم. سپس سیاه فرمود: عارف نیست کسی که از آیات (خارق‌العاده) تعجّب کند. هرکه تعجّب کند از خدا دور است و هرکه از دیدن آیات عناد ورزد به خدا جاهل است. (مثنوی،1، ص 3453-3445)

5- بیان (حالات عارفان)

نجوی (احوال) عارفان به سه اصل استوار است: خوف (ترس) و رجاء (امید) و حبّ (دوستی)؛ اما خوف، فرع (شاخه) علم؛ رجاء، فرع یقین و محبّت فرع معرفت است. نشانۀ خوف، فرار از معاصی است و نشانۀ امیدواری، طلب و خواستن است و نشانۀ محبّت، برگزیدن محبوب بر هر چه غیر اوست. وقتی علم به عظمت حق در سینۀ عارف جای گرفت به همان اندازه بیم و خوف برایش حاصل می‌شود. هرگاه ترس از حق در دل بیاید از غیر حق و معاصی گریزان شود و چون گریزان شد از مهالک و خطرات نجات پیدا کند. هرگاه نور یقین در قلب تابید، فضیلت و نور آن را مشاهده کند. بعد از رسوخ یقین در دل، امید رسیدن به حق برایش ممکن شود. آن زمان که لذّت امیدواری را چشید، به طلب آن شود و چون توفیق طلب نصیبش شد، مطلوب و مقصود خود را دریابد.
هرگاه روشنایی معرفت، در باطن قلب جلوه‌گر شد نسیم محبّت الهی وزیدن گیرد و چون بوی محبّت وزیدن گیرد، در سایۀ محبوب حقیقی آرام و اُنس یابد و محبوب را بر غیر او ترجیح دهد. با شوق، اوامرش را امتثال و نواهی را ترک کند. با این وصف اگر محبوب در خوان اُنس او نشست به حقیقت مناجات (و قرب) او واصل شود.
مثال اصول سه‌گانۀ خوف، رجا و محبت، مانند حرم، مسجدالحرام و کعبه است. صاحب خوف به‌منزلۀ کسی است که داخل حرم شده و از آزار و اذیت خلق ایمن گشته است. صاحب رجاء مانند کسی است که داخل مسجدالحرام شده و اعضاء و جوارحش از ارتکاب معاصی ایمن گشته است. صاحب محبّت مانند کسی است که داخل خود کعبه شده و قلبش از غیر ذکر خداوند در امان مانده است.
پس ای مؤمن واقعی! به نفس خویش بنگر اگر حالت را این‌طور یافتی که راضی به مردن خود هستی، پس شکر خدای را به‌جای آور که تو را توفیق داده و حفظ نموده است. اگر حالت این‌گونه نبود باید با عزم جدّی حال خویش را به حالتی درست منتقل کنی و از اعمال گذشته که در غفلت بودی پشیمان شوی و از خداوند استمداد بجویی تا تو را در پاک کردن ظاهرت از ارتکاب گناهان و پاکیزه نمودن باطنت از عیوب موّفق گرداند. پس غفلت‌ها را از دل جدا کن و آتش شهوت نفس خویش را خاموش نما. (مصباح الشریعه – شرق بی غروب، ص 11)

قرآن:

خداوند در آیه 56 سوره‌ی الذاریات می‌فرماید: «ما جن و انس را نیافریدیم مگر برای اینکه پرستش کنند.»

حدیث:

امام سجاد علیه السّلام فرمود: «هر کس به آن چه خدا واجب کرده عمل کند او از همۀ مردم عابدتر است.» (سفینه البحار،2، ص 113)

توضیح مختصر:

در طول تاریخ، مخصوصاً قبل از اسلام بسیار عابدها بودند که کارشان عبادت مانند نماز و روزه و امثال این‌ها بوده است. بحث در این است که در کل نصوص کم تعریف از اینان شده است، آن هم به خاطر مسائلی بوده که پیرامون این عبادتش است.
عابد باید اخلاص در پرستش داشته باشد، اما کم کم با پرستش، اخلا صش به صورت طلب کاری مبدّل می‌شود و با عبادتش می‌خواهد احتیاج معبود را برآورد. تا معبود هم حاجت عابد را برآورده کند چرا که این عبادت با معرفت و علم همراه نیست. گاهی عُجب او را می‌گیرد و خود را برتر می‌داند و یا می‌خواهد که نانش را بدون زحمت در خانه‌اش بیاورند بدون آن که پول بدهد یا شغل داشته باشد؛ چون به عبادت خود توجه می‌کند، لذت می‌برد و برای خود دفتر سالانه و روزانه عبادت باز می‌کند.
مریدان عابدها هم توجه به او می‌کنند، دستش را می‌بوسند، تعریف او را می‌کنند، لباس‌هایش را می‌شویند، غذا برایش می‌آورند و التماس دعا از او دارند. این‌ها سبب می‌گردد در وجود خود احساس کند که بوی انیّت و فخر می‌دهد و این از ابزار نفس امّاره است که به این چیزها خویش را مورد توجّه قرار می‌دهد و این‌ها هم حجاب می‌شود و صدایش به معبود نمی‌رسد، قبض می‌شود و اگر زن و فرزندی کنارش باشند تندی می‌کند، از خوابیدن نزد عیال دوری کرده، بیداری شب را ترجیح می‌دهد و روزه می‌گیرد، با اهلش سر سفره ناهار نمی‌نشیند، نصف شب در حال نماز گریه می‌کند در حالی که اطرافیانش خوابیده‌اند در واقع نوعی خشکی در روح و سر او پیدا می‌شود که به کار امام زمان وقتش اعتراض می‌کند، حاضر نیست با او به جنگ برود و کناره گیری از او را ترجیح می‌دهد.

1- نتیجۀ عبادت خشک

خوارج، کسانی بودند که به علّت افراط، دچار انحرافات بسیاری شدند. سر دسته خوارج، شخصی به نام «حُرقُوصُ بن زهیر» بود. او در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله در نماز و روزه و عبادت چنان غرق و واله بود که بعضی از مسلمانان شیفتۀ او شدند.
همین شخصی که عابد خشک بود، (و به قول مشهور، خر مقدس شده بود) در جریان جنگ حُنین، وقتی که رسول خدا صلی الله علیه و آله غنائم جنگی را تقسیم می‌کرد، با کمال پر رویی به پیامبر گفت: «ای محمد! به عدالت رفتار کن»؛ و سه بار این سخن را تکرار کرد.
پیامبر بار سوم ناراحت شدند و فرمودند: «اگر من به عدالت رفتار نکنم پس چه کسی به عدالت رفتار می‌کند؟»
بالاخره همین عابد خشک، در جنگ نهروان، به جنگ امام علیه السّلام آمد و به هلاکت رسید. وقتی امام علیه السّلام در میان کشته شدگان جسد نحس او را دید سجده شکر کردند و فرمودند: شما بدترین افراد را کشته‌اید. (داستان‌ها و پندها،9، ص 77 – علی و فرزندان دکتر طه حسین ص 123)

2- عبادت با عشق

سعدی گوید: در یکی از سفرهای مکّه، گروهی از جوانان باصفا و پاکدل، همدم و همراه من بودند و زمزمه عارفانه می‌نمودند و شعری مناسب اهل تحقیق می‌خواندند و با حضور قلبی خاص به عبادت می‌پرداختند.
در مسیر راه، عابدی خشک دل با ما همراه شد و چنین حالت عرفانی را نمی‌پسندید و چون از سوز دل آن جوانان شوریده، بی خبر بود، روش آن‌ها را تخطئه می‌نمود.
به همین ترتیب حرکت می‌کردیم تا به منزلگاه منسوب به «بنی هلال» رسیدیم در آنجا کودکی سیاه چهره از نسل عرب به پیش آمد و آن چنان آواز گیرایی خواند که کشش آواز او، پرنده هوا را فرود می‌آورد.
شتر عابد به رقص درآمد، به طوری که عابد را بر زمین افکند و دیوانه وار سر به بیابان نهاد. به عابد گفتم: ای عابد پیر! دیدی که سروش دلنشین در حیوان این گونه اثر کرد، ولی همچنان تو بی تفاوت هستی و تحت تأثیر سروش‌های معنوی قرار نمی‌گیری و همچون پارسایان باصفا، دل به خدا نمی‌دهی و صفا نمی‌یابی! (حکایت‌های گلستان، ص 128)

3- اویس قرنی

اویس قرنی از مجذوبان مطلق بود که بعضی از شب‌ها را به رکوع صبح می‌کرد؛ و بعضی از شب‌ها می‌فرمود: امشب شب سجده است و به سجده، شب را به صبح می‌آورد.
گفتند: این چه زحمتی است که بر خود تحمیل می‌کند؟ می‌فرمود: کاش از ازل تا ابد یک شب بود و به یک سجده آن را پایان می‌دادم.
ربیع بن خثیم (معروف به خواجه ربیع مدفون در مشهد) گوید: در کوفه بودم و تمام همّت من آن بود که اویس قرن را ببینم. تا وقتی که در کنار آب فرات دیدم به نماز مشغول است، گفتم: باشم تا نمازش خاتمه پذیرد. همین که نماز ظهر را خواند دست به دعا برداشت تا وقت نماز مغرب و عشاء، آن دو را به همان شیوه انجام داد، سپس مشغول نمازهای مستحبّی شد. گاهی در رکوع و گاهی در سجده بود تا شب را به پایان رساند.
پس از نماز صبح مشغول دعا گردید تا آفتاب دمید و ساعتی به استراحت پرداخت و بعد از خواب، تجدید وضو نمود و خواست مشغول عبادت شود پیش رفتم و گفتم: «چه بسیار رنج به خود می‌دهی؟» فرمود: «در طلب آسایش، این زحمت را می‌کشم!»
گفتم: «ندیدم چیزی بخوری، مخارج خود را از کجا به دست می‌آوری؟» فرمود: «خدا روزی بندگان را ضامن است، دیگر از این گونه صحبت نکن.» این بگفت و برفت. (پیغمبر و یاران،1، ص 350 – ناسخ التواریخ علی علیه السّلام، ص 176)

4- عبادت ابلیس

امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: از کار خداوند درباره شیطان عبرت بگیرید، زیرا که عبادت و بندگی بسیار و منتهای سعی و کوشش، او را (بر اثر تکبّر) باطل و تباه ساخت، در حالی که خدا را شش هزار سال عبادت کرده بود که برای شما معلوم نیست از سال‌های دنیاست یا از سال‌های آخرت (که هر روز آن معادل پنجاه هزار سال دنیاست) و این به جهت سرکشی یک ساعت بود (که خود را برتر از آدم دانسته و به او سجده نکرد) پس چه کسی بعد از شیطان، با به جا آوردن معصیت او، از عذاب خدا سالم ماند؟ (نهج البلاغه فیض الاسلام ص 780 خطبه 234)
از امام صادق علیه السّلام پرسیده شد: «به چه علّت حق تعالی به ابلیس تا وقت معلوم مهلت داد؟» فرمود: «به خاطر حمد و شکری که به جای آورد.» پرسیده شد: «حمد و شکرش چه بود؟» فرمود: عبادت شش هزار ساله او در آسمان (و در جای دیگر فرمود: شیطان دو رکعت نماز در هفت آسمان به شش هزار سال به جای آورد). (ابلیس نامه ص 165 – علل الشرایع،2، ص 243)

5- امام سجاد علیه السّلام

سبب مقلّب شدن امام سجاد علیه السّلام به زین‌العابدین آن است که شبی در محراب عبادت به نماز ایستاده بود، پس شیطان به‌صورت مار عظیمی ظاهر شد که آن حضرت را از عبادت خدا بازدارد.
امام به او التفاتی نکرد، پس آمد و انگشت ابهام پای او را در دهان گرفت و گزید به‌نحوی‌که حضرت را متألّم نمود و باز امام متوجّه او نگردید.
چون از نماز فارغ شد، دانست که او شیطان است. او را سبّ کرد و فرمود: دور شو ای ملعون؛ و متوجّه عبادت خود شد. امام شنید هاتفی از ملائکه سه مرتبه گفت: «تویی زینت عبادت‌کنندگان.» (منتهی الامال،2، ص 3)